Plenumi i 8-të vërtetoi vrasjen
Kulmin ngjarjet e vitit 1948 e patën me zhvillimin e Plenumit të 8-të të Komitetit Central të PKSH-së i zhvilluar nga 26 shkurti deri më 27 mars 1948. Në rendin e ditës së tij, ishin propozimet e Byrosë Politike, analizimi i gjendjes së brendshme në lidhje me marrëdhëniet me Jugosllavinë mbi gabimet në vijën ekonomike të partisë... U dënua “puna armiqësore” e Nako Spirut, i cili sipas diskutantëve, kishte punuar për shkuljen e marrëdhënieve “vëllazërore” me Jugosllavinë, ishte grindur me “shokët jugosllavë” për çështjet ekonomike, punimet e ushtrisë, kishte punuar kundër këshilltarëve jugosllavë, etj.
Sipas raportit, Nako Spiru kishte thënë, pas nënshkrimit të marrëveshjes ekonomike, se me këtë veprim kishte nënshkruar shitjen e Shqipërisë. Spiru u akuzua si sabotator i “organizimit të shpejtë dhe në rrugë të drejtë, në rrugën vëllazërore” të të dy popujve dhe shoqërive të përbashkëta, se kishte sabotuar vënien në zbatim të bashkimit doganor, kishte nxitur mendimin antijugosllav në Byronë Politike, duke ngritur (sipas Savo Zllatiçit) dy vija të kundërta.
Në pikën e dytë thuhej se Spiru kishte shtrembëruar politikën ekonomike (ku përfshihej edhe bujqësia), të cilën PKSH e kishte përcaktuar si të zhvillueshme, “vetëm me mbështetjen e ekonomisë së RPFJ-së”... Në ushtri, si “bashkëpunëtor fraksionist” i Nako Spirut, cilësohej Mehmet Shehu, i cili ishte grindur disa herë me shefin e shtabit jugosllav, Koça Popoviç-in, në lidhje me bashkimin e dy ushtrive. Gjithashtu në këtë mbledhje, u dënuan edhe puna me rininë e Fadil Paçramit e Liri Belishovës. Në mbledhjen vijuese të 26 shkurtit 1948, Enver Hoxha propozoi që anëtarët e plenumit të KQ, Liri Belishova e Mehmet Shehu të mos merrnin pjesë në plenum. Hoxha, në fjalën e tij, mbronte pikëpamjen se “aleanca me Jugosllavinë ishte nga fitoret më të mëdha”, se Nako Spiru kishte qenë kundër kësaj lidhjeje, duke shkaktuar “konsekuenca shumë të mëdha” për PKSH-në. Sipas Hoxhës, Spiru kishte kërkuar që ekonomia shqiptare të përparonte dhe jugosllavët të ndihmonin, duke e quajtur këtë “izolim të ekonomisë shqiptare”. Nako Spiru kishte deklaruar se Shqipëria mundej të bënte ekonomikisht “edhe pa ndihmën e Jugosllavisë”. Enver Hoxha akuzonte sërish si bashkëpunëtorë të Spirut: Liri Belishovën (bashkëshortja e Nakos), Mehmet Shehun e Fadil Paçramin, të cilët i cilësoi si “njerëz të rrezikshëm”. Për Hoxhën, çështja e vijës me Jugosllavinë ishte “vitale”, sepse kështu kishte udhëzuar Stalini, Molotovi, Tito. Nga fjala e Adil Çarçanit del që Nakos i është bërë trysni e jashtëzakonshëm për të nënshkruar marrëveshjet ekonomike me Jugosllavinë dhe se puna e tij (Nakos) kishte qenë “shumë e dëmshme për vendin”. Manush Myftiu pohonte se lufta e Spirut kundër Jugosllavisë kishte synuar të dobësonte pozitat e komunistëve të Shqipërisë, duke shtuar se Spiru ishte “shovinist”. Koçi Xoxe thotë se Nako Spiru kishte synuar të ndërtonte një tjetër vijë të PKSH-së, që do të ishte kundër Jugosllavisë. Bedri Spahiu thotë për Spirun se doli ashtu siç ishte: “bir borgjezi”. Hysni Kapo thotë se kishte biseduar me Nakon kur kishte qenë ambasador në Beograd dhe, sipas tij, ai ka shfaqur pakënaqësi të mëdha ndaj jugosllavëve. Gogo Nushi thotë se objekt i punës së Nakos ishte prishja e marrëdhënieve me Jugosllavinë. Tuk Jakova e ka quajtur “protagonist të gjithë shkatërrimit të vijës së partisë”, pasi kishte punuar për të “goditur lidhjet me Jugosllavinë”. Beqir Balluku, pasi ka lavdëruar PKJ-në për rolin në formimin e PKSH-së, pohonte se Nako ishte kundër Jugosllavisë se ishte “agjent”, pasi vinte nga klasa borgjeze dhe nuk kishte asnjë lidhje me komunistët e tjerë. Balluku është shprehur se Nako doli pro “indipendencës së vendit tonë”, pasi ai ishte “shovinist borgjez”.
Shumë aktiv ishte diskutanti Petro Papi, i cili ka qenë i ashpër ndaj punës së Nakos. Në mbledhjen vijuese të 3 marsit, Haki Toska shprehet se ishte i bindur për tradhtinë e Nako Spirut, se kishte rënduar marrëdhëniet me Jugosllavinë dhe se “u desh ndërhyrja e PKJ-së që të zgjidhej çështja”.
Nesti Kerenxhi vlerësonte ndihmën e PKJ-së për zgjidhjen e çështjes. Koçi Xoxe pohonte se Nako i kuptonte marrëdhëniet me jugosllavët si i ati me STAMLES-in. Xoxe thoshte se vetëm Jugosllavia mund ta ndihmonte Shqipërinë dhe se “të tëra çështjet do të shkojnë drejt unifikimit”... Duke vazhduar në këtë vijë, në mbledhjen e Byrosë Politike të 14 marsit 1948 u diskutua çështja e bashkimit midis Shqipërisë dhe Jugosllavisë, gjë që pranohet edhe nga Enver Hoxha edhe në kushtet e lindura në jug të Shqipërisë. Një ditë më pas, ai thotë se jugosllavët mund të mobilizonin 9 mijë veta, ndërsa më 17 mars 1948 i dërgon një letër Titos në lidhje me bashkimin federativ midis të dy vendeve, në të cilën theksonte se populli shqiptar ishte “aq i lidhur shpirtërisht dhe ekonomikisht me popujt e Jugosllavisë sa asnjë popull tjetër” se “ky bashkim s’kishte asgjë formale”, por ndihej thellë, duke këmbëngulur se duhej të punohej “konkretisht për federatën”, gjë për të cilën, në Shqipëri po punohej “me të gjitha forcat”.
Plenumi i 8-të i kishte mbyllur punimet e tij më 8 mars, por më 27 mars 1948, ai u mblodh edhe njëherë për të miratuar rezolucionin. U vendor përjashtimi nga partia i Liri Belishovës, Sejfulla Malëshovës, Fadil Paçramit e Ymer Dishnicës. Mehmet Shehu u përjashtua nga Komiteti Central. Të tjerë persona që përmendeshin ishin Niko Opari, Muhamer Spahiu dhe Qamil Buxheli. (“AQSH, Marrëdhëniet shqiptaro – jugosllave 1945 – 1948”, Tiranë 1996, faqe 214 – 432).
Dëshmitë e njerëzve që e survejuan
Për gati një vit, Nesti Kerenxhi njeriu që i kishte shpëtuar burgosjeve të mënyrën më të habitshme, pas një letre që i dërgon Enver Hoxhës nga vendi ku banonte (Selenica), u mor i pandehur si pjesëtar i “grupit të Koçi Xoxes”. Qëndroi në hetuesinë e Vlorës e të Tiranës deri sa dëshmoi kundër Kadri Hazbiut. Në këtë këmbim të fundit fitoi lirinë për herë të fundit. I pyetur për shumë ngjarje nga lufta e deri vonë, ndër të tjera ai dëshmon edhe për vrasjen e Nako Spirut, duke qenë mesa duket person kyç në organizimin e kësaj vrasjeje.
Më 19 nëntor 1947, Nesti Kerenxhi në këtë ditë të ftohtë pragdimri qëndronte në shtëpinë e tij. Befas bie telefoni i shtëpisë. Nga ana tjetër telefononte ministri i Punëve të Brendshme Koçi Xoxe. I kërkon t’i bëjë një vizitë në shtëpi. Kështu ka bërë Kerenxhi. Ka shkuar në shtëpinë e shefit të tij ku ka gjetur edhe Pandi Kriston. Koçi i ka urdhëruar që së bashku me Pandi Kriston të shkonin te shtëpia e Kristo Themelkos dhe të ruanin veprimet e Nako Spirut që e kishte shtëpinë aty afër përballë. Zëvendësministri Kerenxhi dhe ministri Pandi Kristo kanë bërë agjentin shëtitës duke ruajtur ministrin Nako Spiru. Shqetësimi i Koçit ishte në do takonte apo jo njeri atë natë Nako Spiru. Në fakt atë natë nuk kishte pasur asnjë lëvizje. Të nesërmen, Nako doli në punë. Kerenxhi i ka shkuar pas me makinë duke pasur shofer Lefter Lakrorin. Nako kishte shkuar deri te ura e Beshirit dhe ishte kthyer. Ndoshta e kishte kuptuar se po e ndiqnin. Makina me shofer Lefterin kishte vazhduar rrugën për të mos u kuptuar, ndërsa Kerenxhi kishte ulur kokën për të mos u njohur nga Nako Spiru, kur dy makinat ishin shkëmbyer. Pastaj Nako ishte futur në zyrën e tij të Komisionit të Planit të Shtetit. Pasi kanë dëgjuar krismat që kanë goditur të gjurmuarin, Kerenxhi dhe Lakrori janë futur në zyrën e Nakos e kanë marrë dhe shpënë në spital, ku sipas porosisë, Kerenxhi i ka kontrolluar xhepat. Kontradikta e Nakos dhe Koçin dilte edhe nga pyetësia e Kerenxhit. Por vëzhgimi kishte vazhduar edhe në ceremoninë e varrimit. Myftar Tare i pyetur si dëshmitar, pohonte më 17 janar 1983 se kur po varrosej Nako Spiru, Lefter Lakrori e kishte porositur të qëndronte afër familjes për të dëgjuar çfarë do thoshin. Raportimi i tij kishte qenë i thjeshtë. Gjatë ceremonisë, babait të Nakos i kishte rënë të fikët. Ai kishte parë që Liri Belishova mbante për flokësh motrën e Nakos dhe i thoshte të mbante veten. Sipas tij, Nako e kishte kuptuar se e ndiqte makina që drejtonte Lefter Lakrori, në atë kohë shofer i Nestit. Po ashtu ai thonë se ishte ngritur një rrjet i veçantë agjenturor për të vëzhguar Nakon e punën e tij në ministri, i drejtuar nga Ferdi Tirana e Hilmi Seiti. Edhe Lefter Lakrori e akuzon Nestin më 12 shkurt 1983. (AMB, F.H-GJ, D.12653). Të gjithë kishin kujtuar se Nesti mbaroi. Ishin gabuar për herë të fundit. Në raportet zyrtare janë dhjetëra informacione në të cilat përmendet se kush e vrau Nako Spirun. Megjithatë, personat kryesorë që mbetën gjallë nga kjo vdekje, me gjithë peripecitë që hoqën, nuk patën kurajën as në fund të jetës së tyre të pohonin se Nako Spiru u vra. Mbetën besnikërisht në opsionin e “vetëvrasjes” pa shfaqur as një pendesë të largët morale. Në Arkivin e Ministrisë së Brendshme nuk u depozitua autopsia e trupit të Nako Spirut që formalisht duhej të ishte bërë.
Në gjysmën e parë të vitit 1949, u zhvillua procesi i Koçi Xoxes dhe të tjerëve. Si gjatë hetimit, ashtu edhe gjatë gjykimit, Xoxe përsëritë disa herë se gjurmimi i Nako Spirut ishte bërë vetëm me urdhër të Enver Hoxhës dhe ai vetëm sa e kishte zbatuar atë (AMB, F.H-Gj, D.1623).
panorama

iiiii ehhhhhh, sa te trondisin keto ngjarje tamam mafiozesh,po keshtu jane edhe bijte e ketyre krimineleve,kur i mendon ,mbushesh me shume trishtim...te te zhdukin vetem per mendim kunder dhe me e para vetem se je shqiptar.