Shqipëria, me hapa gjigantë del nga varfëria

Nga Carola Kaps, “Frankfurter Allgemeine Zeitung”

Me aeroportin e ri që u inaugurua në mars 2007, Shqipëria ka bërë përpara në realizimin e qëllimit të saj për t’u bërë një vend atraktiv për investitorët e huaj.
Ky vend i vogël i Evropës Juglindore tërheq gjithmonë e më shumë jo vetëm investitorë, por edhe turistë që vizitojnë bregdetin Adriatik të virgjër dhe romantik dhe malet e këtij vendi.
Partnerët që administrojnë aeroportin, ku përveç ‘Hochtief’ bëjnë pjesë edhe DEG, një shoqëri bijë e KfW dhe shoqëria amerikane financuese ‘Albania-American Enterprise Fund’, po shtohen. Nevoja për linja për dhe nga Tirana rritet gjithmonë e më shumë, qoftë edhe vetëm për shkak të numrit të madh të emigrantëve shqiptarë që gjithmonë e më shpesh vijnë në vendin e tyre për të parë mundësi investimi. Që nga viti 1998, numri i pasagjerëve është rritur mesatarisht 14 % në vit dhe kjo tendencë do të vazhdojë edhe në të ardhmen.
Falë terminalit të ri me një arkitekturë të bukur, pastërtisë dhe rregullit në qarkullim përreth aeroportit, përshtypja e parë që fiton vizitori nga Shqipëria është pozitive. Të bëjnë përshtypje pozitive edhe objektet industriale të reja ose në ndërtim e sipër, si dhe dyqanet përgjatë anëve të rrugës së re moderne të aeroportit. Të gjitha këto flasin për një ekonomi shqiptare, e cila që prej 6 vjetësh ekspandon me 5 deri 6 % në vit dhe për një fuqi blerëse në rritje. Ndërkohë, investitorët e huaj shohin shanse të mira në tregun shqiptar.
Ekonomia shqiptare, veçanërisht portet shqiptare, do të përfitojnë shumë nga pavarësia shumë e afërt e Kosovës. Përveç italianëve dhe grekëve, edhe diaspora e madhe shqiptare, dërgesat e konsiderueshme të së cilës kanë ushqyer hovin ekonomik të viteve të fundit dhe boom-in e ndërtimeve, po interesohet gjithnjë e më shumë për mundësi investimi, si në industrinë e drurit, prodhimet tekstile, industrinë ushqimore dhe atë të lëkurës. Angazhimi në rritje i diasporës shqiptare është shkaku për rritjen me tri herë të investimeve të huaja në vitin 2006, në krahasim me mesataren e dhjetë viteve të fundit. “Programi ynë për të tërhequr më shumë investitorë të huaj që të investojnë në vend, është i suksesshëm”, - deklaron krenar kryeministri Sali Berisha.
Këtë zhvillim pozitiv e nënvizon edhe rating-u i parë internacional i vendit nga një kompania ndërkombëtare ‘Moody’. Siç duket, Shqipëria e vogël përpiqet të kapërcejë prapambetjen me shpejtësi rrufe. Vetëm përpara 4 vjetësh, Shqipëria ishte për shembull një ekonomi që qarkullonte vetëm cash; në atë kohë filluan të eksperimentoheshin bankomatet dhe llogaritë bankare. Kanë kaluar vetëm 10 vjet nga skandali i piramidave, i cili e çoi vendin drejt kryengritjeve të përgjakshme dhe në buzë të greminës. Sot, Shqipëria me një klasifikim B1 në rating, e sheh veten jo vetem në të njëjtin nivel me Ukrainën; me taksën e sheshtë prej 10 % për personat fizikë dhe bizneset, Shqipëria ka ndër taksat më të ulëta në Evropë. Madje, edhe qeveria amerikane është bërë e vëmendshme për reformat që po ndërmerr ky vend i vogël në juglindje të Evropës. Në prag të Krishtlindjeve, ‘Millennium Challenge Corporation’, e cila jep kredi pa interes për vendet që janë shquar për reforma të suksesshme, e përfshiu Shqipërinë në listën e vendeve përfituese.
Sikurse komisioni i BE, i cili në qershor të vitit 2006 nënshkroi MSA me Shqipërinë, edhe SHBA sinjalizojnë që Shqipëria është në rrugë të mbarë. Ftesa për pranimin në NATO, të cilën Shqipëria shpreson të marrë pranverën e këtij viti, do ta çonte vendin në lartësinë e vendeve të tjera evropiane. Në mënyrë që kjo ëndërr të bëhet realitet, edhe opozita socialiste është gati të pushojë luftën dhe të bashkëpunojë me mazhorancën për reformën zgjedhore dhe atë të drejtësisë. Ky është një hap i konsiderueshëm përpara drejt një kulture të re politike për një vend, parlamentarët e të cilit përpara tre vjetësh u grindën në Bruksel.
Por, aty ku ka dritë, ka edhe hije dhe këto gjenden akoma në Shqipëri. Asgjë tjetër nuk ta xhindos më shumë popullsinë sesa mungesa e përditshme e energjisë, që në kryeqytet mund të arrijnë deri në 6 orë në ditë, ndërsa në fshat mund të zgjasë deri 10 orë në ditë. Mungesa e energjisë vjen për shkak të thatësirës së zgjatur dhe keq-administrimit prej vitesh të korporatës shtetërore, KESH, si dhe për shkak të rritjes së madhe të çmimeve të importit të energjisë. Por, shumë qytetarë dhe opozita e akuzojnë qeverinë ‘Berisha’ që nuk ka mbajtur premtimin e bërë. Ndërkohë, janë në fazën e planifikimit termocentrale të reja në Tiranë, Fier dhe Vlorë; më tej qeveria planifikon të japë koncesione për ndërtimin e 80 hidrocentraleve të vogla, madje 7 të tilla janë dhënë tashmë. Përveç kësaj, specialistët kërkojnë të rritet çmimi i energjisë dhe të përmirësohet sistemi i vjeljes së pagesave të energjisë. Akoma nuk janë pajisur me matësa të energjisë shumica e familjeve dhe “morali” i pagesës së energjisë lë shumë për të dëshiruar. Qeveria ka qenë shumë e ngadaltë edhe me privatizimin e KESH. Vetëm tani vonë ka filluar përgatitja e privatizimit, në bashkëpunim me IFC, një kompani bijë e BB; kompania e shpërndarjes së energjisë është tashmë e ndarë nga KESH dhe transformuar në një shoqëri më vete.
Sigurimi i pamjaftueshëm i energjisë, i cili ul GDP me deri 1 % në vit, është frenues për investitorët potencialë. Kundër rekomandimit për të investuar në Shqipëri, flasin edhe ankesat e popullsisë për kushte të ngjashme të këqija për furnizimin me ujë dhe gjendjen e keqe të rrugëve. Në zonat rurale të vendit janë të paasfaltuara rreth 40 % e rrugëve dhe shumë segmente rrugore janë shpesh të pakalueshme. Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim, në Londër, në raportin e saj të fundit të transformimit, kërkon që të investohen me shpejtësi fonde më të mëdha për rrugët dhe energjinë. Edhe komisioni i BE në raportin e tij të fundit thekson, se infrastruktura e keqe dhe pamjaftueshmëria e forcave të kualifikuara të punës, pengojnë zhvillimin ekonomik të vendit. Si gjithmonë, janë të papranueshme korrupsioni shumë i përhapur dhe gjendja akoma e kritikueshme e drejtësisë. Edhe Banka Botërore (BB), në raportin e saj të fundit “Doing Business Report 2008”, sjell vetëm pak lajme të gëzueshme mbi klimën e sipërmarrjes dhe investimeve në vend. Në klasifikimin e zakonshëm që bën BB për 178 vende, Shqipëria radhitet për nga klima e sipërmarrjes dhe investimeve në vendin e 136, ndërsa për nga mbrojtja që siguron për investitorët ajo radhitet në vendin e 165.
Ndërsa investitorët italianë, grekë dhe turq shqetësohen pak nga barrierat për investime, ato gjermanë e shohin Shqipërinë akoma me druajtje të madhe. Përveç ‘Hochtief’, ‘Siemens’, banka ‘ProCredit’, ekzistojnë një dorë sipërmarrjesh të tjera gjermane që kanë guxuar ta bëjnë këtë hap. Sidoqoftë, sektori i energjisë, industria e ndërtimit dhe tregtia ofrojnë mundësi interesante biznesi. Sigurisht, të duhet durim, nuk duhet të trembesh nga gjërat e përditshmë në Shqipëri, e cila karakterizohet nga probleme me organet e tatim-taksave, nga pritja e gjatë për lidhjet e telefonit, ujit, energjisë, nga procedurat e zgjatura të regjistrimit të biznesit, si dhe nga sjellja dashakeqe e konkurrentëve. Ata që e njohim mirë vendin, i këshillojnë gjithmonë investitorët potencialë që të kërkojnë patjetër një partner lokal të fortë, me lidhje të të mira me administratën shtetërore dhe atë doganore. Kjo do të lehtësonte futjen në treg para së gjithash të sipërmarrjeve të mesme.