Shqipëria në dokumentat e Stasit
Nga DW
“Deutsche Welle” shtroi për herë të parë pyetjen "Çfarë përmbajnë arkivat e ish-sigurimit gjermanolindor Shtazit (Staasi) për Shqipërinë? Me këtë pyetje kolegët e redaksisë shqipe iu drejtuan arkivit në Berlin. Nga dokumentat e mbledhura përgatitën materialet në vijim




Plane për zhvillimin e turizmit.




Në arkivin e ish-Sigurimit të Shtetit të Ish-Republikës Demokratike Gjermane mund të hysh si person privat dhe të pyesësh për përmbajten e dosjes tënde, (nëse ekziston një e tillë), mund të hysh si historian me një temë-çështje të caktuar, ose si punonjës i mediave.

Nga kërkimi paraprak me pytjen çfarë përmban arkivi për marrëdhëniet e jashtme RPSSH - RPGJ marrim në dorë një dosje me 600 faqe dokumenta?

Të gjitha ato vijnë nga sektori X (dhjetë), sektori që mbulon politikën e jashtme të ish RDGJ.

Dokumenti i parë, në kohë relativisht më i fundit daton me muajin tetor 1989 dhe ka titullin "Propozime për zhvillimin e turizmit në RPSSH".

Propozimet janë përpiluar nga një grup pune prej gjashtë vetësh, dhe përpunuar nga Otto Arndt, punonjës në ministrinë e transporteve. Propozimet i drejtohen Sekretariatit të Komitetit Qëndror, Shokut Mielke, njëkohësisht dhe ministër i brendshëm.

Disa muaj më parë, në qershor të të njëjtit vit, Ministri i jashtëm gjerman i RDGJ, Oskar Fisher, kishte vizituar Shqipërinë.

Kjo vizitë përbënte kthesë në marrëdhëniet bilaterale, që siç shkruhet në dokumenta kanë patur ulje dhe ngritje.

Propozimet e përpiluara nga një grup gjermanolindorësh që kishin vizituar Shqipërinë, në bashkëpunim me "Albturizëm" vërejnë se RPSSH ka kapacitet të vogël në hotele dhe gastronomi. Prandaj vitin e parë, 1989 parashihet dërgimi atje i 180 turistëve nga RDGJ, një vit më pas më 1990 i 900 turistëve në grupe deri 20 vetë, që do të qëndronin në Shqipëri 10 deri 14 ditë. Turistët nga Gjermania do i organizonte Zyra shtetërore e udhëtimeve si dhe turizmi rinor.

"Turizmi me RPSSh zhvillohet sipas rregullave me të cilat RDGJ zhvillon turizëm me vendet jo socialiste", thuhet në dokumenta.

Qeveria shqiptare kishte refuzuar kategorikisht ngritjen e turizmit masiv, prandaj në vitet në vijim pritej rritje e turizmit prej dhjetë përqind në vit. 20 mijë turistë të huaj vizitonin në atë kohë Shqipërinë, kryesisht nga vendet kapitaliste, shkruajnë dokumentat. Ata vinin kryesisht nga Europa perëndimore, por edhe Amerika Latine, Kanadaja, Australia. Të ndaluar të hynin në Shqipëri e kishin amerikanët, koreanojugorët, turistët nga Izraeli, Afrika e Jugut, Bashkimi Sovjetik.

Funksionarët e lartë të RDGJ i kanë marrë seriozisht planet për zhvillimin e turizmit në Shqipëri dhe kjo duket në vajtje ardhjen e shpeshtë të dokumentave midis Sekretariatit të Komitetit Qëndror, ministrisë së transporteve, ministrisë së brendshme.

Propozimet për zhvillimin e turizmit gjermanolindor në Shqipëri parashohin fillimin menjëherë, që në tremujorin e katërt të vitit 1989.

Në favor të bashkëpunimit në fushën e turizmit flet klima, udhëtime mund të zhvillohen gjatë gjithë vitit, banjo mund të zhvillohen vetëm nga muaji maj deri në muajin nëntor.

RPSSH vizitohet çdo vit nga 20 mijë turistë, që vijnë nga 25 vende kryesisht të Europës perëndimore.

Dërgimi i turistëve shqiptarë në vende të tjera nuk parashikohet, prandaj përjashtohet mundësia e këmbimeve reciproke (financiare). Pagesat rregullohen të bëhen me rubël. Pala shqiptare jep çmimin e këmbimit.

Në interes të këtij bashkëpunimi parashihet përmirësimi i fluturimeve ajrore berlin- tirana me Interflugun ose me planet e fluturimit të disa vendeve të tjera.

Për zhvillimin e turizmit me RPSSH, RDGJ vë në dispozicion menjëherë 1,5 milionë marka. Planet turistike tregojnë se planet po thureshin të përjetshme, megjithëse "bota ishte në lëvizje të mëdha dhe në eufori të madhe", siç citohet nga dokumentat të ketë thënë Ramiz Alia në bisedën me Ministrin e jashtëm në muajin qershor.

Një delegacion që kishte vizituar po atë vit Shqipërinë për të parë në vend mundësitë e zhvillimit të turizmit shkruante "Hotelet bazë për turistët e huaj i përgjigjen kërkesave të turistëve tanë. Këto hotele kanë krevate dyshe me wc (dush ose vaskë). Dhomat janë mobiluar për tì shërbyer qëllimit, pjesërisht në mënyrë të çuditshme, megjithatë janë të pastra dhe funksionale. Ushqimi është i bollshëm dhe megjithëse përdoret kuzhina tipike shqiptare, i përshtatet shijeve tona."

Një dokument tjetër i përkthyer në gjermanisht është dokument i zyrës për kujdesin ndaj trupit diplomatik të ndodhur në Shqipëri. Dokumenti thotë se Këshilli i Ministriave i RPSSH kishte vendosur që vlera e prodhimeve ushqimore që nxirrej nga Shqipëria si miell e produkte të tij, mish e produkte dhe vajra bimore e shtazore, oriz, fasule e kafe e sheqer e produkte te tij si dhe djathë, nuk duhet ta kalonte 100 lekshin.

Koha ishte me shumë vështirësi ekonomike për Shqipërinë. Prej disa vitesh komunistët shqiptarë kërkonin partnerë ekonomikë në disa vende. "Me forcat e veta" kishte kohë që nuk funksiononte. Me ftohjen e marrëdhënieve me Kinën kishte patur përpjekje afrimi me Italinë (1983), Gjermaninë perëndimore (Genscher kishte vizituar po atë vit Shqipërinë), Hungarinë 1987. Të gjitha këto sipas dokumentave të këtushme.

Këto janë mbase kuriozitete historike, por mund të jenë edhe studime, vlerën e të cilave mund ta shfrytëzojnë institucionet. Nga Shqiperia kërkush nuk ka treguar interes për të hedhur një sy në arkivin e ish Republikës Demokratike Gjermane. Por një institucion gjerman ka parë atje planet për zhvillimin e turizmit në Shqipëri për të marrë prej tyre vetëm atë që që i hyn në punë.




Çfarë kanë shkruar "spiunët"?




Shqiptarët i kanë quajtur spiunë. Shtazi, i quante bashkëpunëtorë jozyrtarë. Një i tillë, me pseudonimin "Sarkazma" ka vizituar për disa ditë Shqipërinë në shkurt të vitit 1980, i bashkangjitur në një delegacion të fabrikës së cigareve Tabak- Kontores Drezden. Delegacioni vizitonte Shqipërinë për të biseduar për importimin e duhanit.

Dy javë pasi është kthyer nga Shqipëria, "Sarkazma" është vizituar në shtëpinë e tij nga Kapiteni Müller, një punonjës i ministrisë së brendshme. Ai ka raportuar nga ora 8 deri në dhjetë të mbremjes dy orë rresht çfarë ka parë dhe dëgjuar në Shqipëri. Ja pjesë nga raporti: "Duhet thënë është se pala shqiptare prezantoi fillimisht një lloj tjetër duhani, me kualitet më të dobët dhe me çmim më të lartë. Bisedimet u rënduan dhe rrezikonin madje të ndërpriteshin. Por synimi ekonomik u arrit.

Gjatë udhëtimit, u pa se qytetarët shqiptarë, partnerët e bisedimeve, personeli i hoteleve ose qytetarët e tjerë i largoheshin çdo lloj diskutimi për çështje politike, ose për gjendjen sociale në Shqipëri.

Gjendja sociale vlerësohet në varfëri të papërshkrueshme. Sarkazma ka patur mundësinë të vizitojë disa shtëpi, ku ka parë kushte primitive jetese. Mundësitë për të blerë janë shumë të kufizuara, madje edhe në Tiranë. Në dyqane ka vetëm gjëra primitive. Rrugët gjatë ditës janë thuajse bosh, vetëm mbrëmjeve nga ora 18:00 deri në odër 20 qytetarët dalin në rrugë dhe sheshe, dhe pas kësaj ore qyteti zbrazet sërish.

Gjatë një udhëtimi me makinë delegacioni ka qenë nën vëzhgim të vazhdueshëm. Kur gjatë një pushimi të shkurtër "Sarkazma" ka bërë disa fotografi, kalimtarët i kanë thënë se fotografimi ndalohet. Tabela për të treguar këtë nuk ka. Kur ka qëndruar i mrekulluar për të parë përreth, Sarkazma ka parë disa pozicione artilerie. Pozicione të tilla ka parë edhe në zona të tjera. Në të gjitha qytetet e vizituara, pas gati çdo shtëpie është duke u ndërtuar një bunker, nëse nuk ekziston një i tillë. Bunkerët përbëhen nga pjesë gjysmë të rrumbullakta betoni, që sillen të gatshme dhe maskohen me dhe dhe bar. Bunkerët janë jashtëzakonisht primitivë. Shumë shumë, thotë "Sarkazma", ato mund të të mbrojnë nga shiu dhe çdo familje i ngre ato vetë. "Sarkazma" ka kërkuar hyjë në një bunker, por kjo i është ndaluar kategorikisht. Në Tiranë ai ka parë se ambasada kineze ruhet shumë mirë dhe se kërkush nuk i afrohet asaj më shumë se 20 ose 30 metra.

Këtu merr fund raporti për Shqipërinë. Sarkazma vazhdon me tregimet për anëtarët e tjerë të delegacionit që ka vizituar Shqipërinë. Njëri prej tyre ka dëshiruar të vizitojë Gjermaninë perëndimore, për të blerë një fustan dhe një magnetofon për vajzën. Për të mundësuar këtë ai ka kërkuar ndihmën e "Sarkazmës".




Stasit i kanë interesuar albanologët




Ish sigurimi gjermanolindor ka treguar interes për Kongresin e gjuhës shqipe të zhvilluar më 7 dhe 8 dhjetor 1984 në Tiranë.

Sipas dokumentave që ndodhen në arkiva, Stasit nuk i ka interesuar përmbajtja dhe qëllimi i kongresit, por vetëm pjesëmarrësit në të, një pjesë e të cilëve ishin albanologë të shquar që vinin nga Gjermania lindore ose ajo perëndimore.

Sipas dokumentit 22854, të sektorit që merrej me kundërspiunazhin në ministrinë e sigurimit të RDGJ, major Ditrich ka marrë raportin mbi kongresin e gjuhës nga bashkëpunëtori me pseudonimin "doktor".

Bashkëpunëtori ka qenë një GMS, që do të thotë se ka qenë bashkëpunëtor shoqëror i sigurimit, një lloj i veçantë e bashkëpunëtori jozyrtar, të cilët kanë filluar të regjistrohen pas vitit 1968.

Dokumenti quhet –Kongresi për problemet e gjuhës shqipe, më 7 dhe 8 dhjetor 1984 në Tiranë. Në të shkruhet: Shërbimit tonë i është bërë jozyrtarisht e ditur se Kongresi zhvillohet nën kujdesin e gruas së Enver Hoxhës dhe duhet të gjejë pasqyrim të zgjeruar në shtypin shqiptar.

Në Kongres, i cili kishte në rend të ditës çështje të transformimit të gjuhës, ortografisë dhe gramatikës, merrnin pjesë 300 shqiptarë. Ata ishin përveçse gjuhëtarë të Akademisë së shkencave dhe Universitetit të Tiranës edhe njerëz të kulturës dhe shkencës. Përveç tyre në Kongres merrnin pjesë edhe Dr. Köteritz (Dr. Këteric), gjuhëtar krahasues nga Gjermania perëndimore. Nga Gjermania perëndimore ishte ftuar edhe një albanolog tjetër, i cili nuk erdhi në Kongres. Po ashtu pjesë merrte një albanolog nga Suedia, katër italianë (ndër të cilët një farë Dr. Alti Mari), një francez dhe një greke (me origjinë shqiptare). I ftuar po ashtu ishte një shkencëtar jugosllav, i cili për arsye që nuk dihen nuk morri pjesë në Kongres.

Gjuhëtarë bullgarë nuk u ftuan. Një diplomat i ambasadës bullgare në Tiranë tregoi pakënaqësi të madhe sepse Republika Popullore e Bullgarisë është përpjekur kohët e fundi për përmirësimin e marrëdhënieve me Shqipërinë.

Në Kongres morrën fjalën katër shkencëtarë të huaj: Dr. Këteric, Dr. Alti Mari, një gjuhëtar nga RDGJ dhe një francez. Më pas raporti tregon për çfarë është folur nëpër korridore. Për shembull në një nga pasazhet lexohet: "Prof. Ryda nga Akademia shqiptare e shkencave, më tha se Prof. Irmscher (Irmsher) nga Akademia e shkencave të Gjermanisë lindore (RDGJ) do të marrë së shpejti një ftesë për të marrë pjesë në një kolegium gjuhe në Tiranë. Tema nuk është bërë e njohur. Ryda më tha po ashtu se Akademia e Shkencave të Gjermanisë lindore është e gatshme të ndihmojë Akademinë Shqiptare të Shkencave (ASHSH) për përpunimin e një gramatike për mësimin e gjuhës shqipe. ASHSH është çdo kohë e gatshme të konsultohet.

Më pas shkruhet: Në një diskutim me një farë Prof. Buda (mbase nga Akademia Shqiptare e Shkencave) u bë e njohur se Shqipëria ka bërë plane për të zgjeruar mësimin e gjuhës gjermane. Gjermanishtja do të futet si gjuhë e huaj në shkolla. Jozyrtarisht thuhet se Shqipëria do t`i drejtohet Gjermanisë perëndimore (RFGJ) nëse nuk merr ndihmën e duhur nga Gjermania lindore.

Gjuhëtari nga Gjermania perëndimore, Dr. Këteric i ka thënë palës shqiptare se nëse marrëdhëniet diplomatike midis dy vendeve fqinje rifillojnë, atëherë do të kishte qenë mirë sikur postin e Ambasadorit ta merrte Albanologu Dr. Schmid, nga Universiteti i Freiburgut, meqenëse ai zotëron mirë gjuhën shqipe.

Një rol të veçantë, shkruhet në raport, për parapërgatitjen e marrëdhënieve diplomatike midis RPSSH dhe RDGJ (Gjermanisë perëndimore) ka luajtur një farë Prof. Knoblauch (Knoblau), i cili është me prejardhje nga Gjermania lindore, por aktualisht ka dy nënshtetësi atë gjermanoperëndimore dhe atë austriake. Ai duhet të ketë bërë punë të madhe për ngritjen e turizmit në Shqipëri. Dr. Köteric tha po ashtu se Kongresi tregon se Shqipëria në një farë mase është e gatshme të hapet ndaj vendeve të tjera.

Jozyrtarisht u tha se mikpritja ishte shumë e madhe. Pjesëmarrësit e Kongresit mund të porosisnin në hotel çfarë të donin dhe pagesa i kalonte palës shqiptare. Përveç kësaj, ditën e fundit të Kongresit pjesëmarrësit, të paktën ata që vinin nga jashtë, morrën 100 lekë.

Raporti përfundon me "burimi duhet ruajtur patjetër".