Shqipëria është një shoqëri pa kujtesë
Nga Tijn Sadée, Radio Netherlands Worldwide

Shqipëria do të firmosë protokollin e anëtarësimit në NATO, të mërkurën. Shkrimtari shqiptar dhe ish-disidenti, Fatos Lubonja, thotë se NATO po firmos një marrëveshje me “një vend me lidership të pamoralshëm”. Ai e përshkruan Shqipërinë si shoqëri foshnjarake të traumatizuar dhe shton: “Udhëheqësit e ish-regjimit komunist janë ende në pushtet.”
Fatos Lubonja ishte një 23-vjeçar, i diplomuar për Fizikë, kur arrestua në vitin 1974, i dyshuar për veprimtari kundër regjimit komunist të Enver Hoxhës. Zoti Lubonja thotë: “Kur Perëndimi festonte rënien e Murit të Berlinit, unë vazhdoja ende punën e detyruar në një minierë shqiptare.”
Pas lirimit në vitin 1991, ai u bë një kritik i fortë i vendit dhe ka botuar disa romane që përshkruajnë përvojën e tij në kampet e punës. Megjithatë, bashkëpatriotët e tij nuk treguan vëmendje të madhe nda tij: “Shqiptarët po manipulohen përsëri, por këtë radhë prej mitit të “pasurimit të shpejtë”.




Fundi i izolimit


Shtatëmbëdhjetë vjet pas mbarimit të terrorit, zoti Lubonja ndodhet në kryeqytet, Tiranë, duke folur për të ardhmen e duke reflektuar mbi të shkuarën. Shqipëria po punon shumë për integrimin me BE dhe SHBA. Në vitin 2006, ky vend malor (me popullsi 3,2 milionë banorë dhe të ardhura mesatare 300 euro në muaj), hodhi hapin e parë drejt anëtarësimit në BE, kur firmosi Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit me BE.
Në pranverë të këtij viti, gjatë samitit të NATO-s në Bukuresht, Shqipëria u ftua zyrtarisht për t’u anëtarësuar në NATO. Sot, e mërkurë, 9 korrik 2008, Shqipëria do të firmosë protokollin në qendrën e NATO-s në Bruksel. Shqiptarët e shikojnë këtë si fundin e izolimit të tyre në juglindje të Evropës.
Megjithatë, bota e jashtme vazhdon ende ta konsiderojë Shqipërinë si pikë tranziti të drogës, armëve dhe trafikut njerëzor dhe është thellësisht e shqetësuar me mënyrën si kryeministri, Sali Berisha, ish-bashkëpunëtor i afërt i diktatorit Enver Hoxha, po forcon pushtetin e tij.




Kaosi ekonomik


Pas rënies së regjimit të Enver Hoxhës në vitin 1991, u liruan rreth 200 mijë të burgosur politikë. Askush nuk iu kushton sot vëmendje atyre. Popullsia është shumë e zënë në përpjekjet për mbijetesë në kaosin ekonomik që shpërtheu pas rënies së komunizmit.
Me ç’lloj vendi e ka firmosur NATO marrëveshjen?
Zoti Lubonja, i cili ishte në burg nga viti 1974 në 1991, e përshkruan Shqipërinë si: “një shoqëri foshnjarake, e traumatizuar, një shoqëri pa kujtesë dhe me lidership të pamoralshëm. Kur u themelua Partia Demokratike – e ashtuquajtur parti antikomuniste – shumica e udhëheqësve të saj ishin komunistë. Ata nuk kanë ndjeshmëri ndaj demokracisë dhe të shkuarës, madje ata ishin në shumicë edhe përgjegjës për atë që ndodhi në të shkuarën e vendit tonë.”
Zoti Lubonja shton se një shoqëri që nuk është e përgatitur të trajtojë të shkuarën e saj, nuk ka të ardhme: “Nuk ka kohë të trajtohen traumat e të shkuarës. Nuk është prioritet për qeverinë.”
Metodat e përdorura gjatë terrorit komunist – të përshkruara nga zoti Lubonja, nga një nga diktatorët komunistë më të egër që Evropa ka njohur ndonjëherë – ishin të tmerrshme. Në qoftë se kreu i një familjeje dyshohej për sabotim, ndëshkoheshin deri edhe kushërinjtë e tij të dytë dhe të tretë. Ndëshkim do të thoshte zakonisht përjashtimi nga të gjitha format e shkollimit, internimi në një vend të largët e refuzues dhe punë në minierë gjithë pjesën tjetër të jetës.




Fushatë kundër elementëve liberalë


Fatkeqësia e Fatos Lubonjës filloi me arrestimin e babait të tij. Todi Lubonja ishte Drejtor i Përgjithshëm i Radiotelevizionit Shtetëror nën regjimin komunist deri ditën e rënies së tij turpshme nga lavdia, gjatë fushatës kundër ‘elementëve liberalë’. Ai u zhduk pas hekurave dhe djali i tij, Fatosi, u rrëzua me rënien e tij. Policia zbuloi komente kritike në ditarin e Fatosit. Ai thotë:
“Nga 17 vitet e mi në burg, 20 muaj i kalova në një qeli izolimi.”
Në një nga ekspozitat e rralla në Tiranë për “gjenocidin komunist”, Lubonja gjendet përballë njërës prej relikteve të së shkuarës. Një imitim i një qelie izolimi është ndërtuar në një cep të ekspozitës.
Ai shpjegon: “Qelia ime ishte pak a shumë si kjo. Ata (të burgosurit), detyroheshin të vishnin helmeta dhe lidheshin me pranga, me qëllim që të mos kryenin vetëvrasje. Kjo ishte jeta ime në burg, në total 17 vjet, ndërsa 20 muaj në një izolim të tillë.”




Beteja për pushtet


NATO e shikon Shqipërinë si një partner strategjik në Ballkan dhe i konsideron reformat e nevojshme shoqërore, politike dhe ekonomike thjesht si një çështje të saj të brendshme. Shqipëria e ka hedhur gjithashtu vështrimin drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian, por Brukseli mban një linjë më të ashpër dhe është thellësisht i shqetësuar rreth betejës vetëshkatërruese për pushtet të Partisë Demokratike të Sali Berishës dhe Partisë Socialiste.
Është një betejë që iu ngjan betejave mes klaneve mesjetare. Tirana është e dëshpëruar për mungesën e investitorëve të huaj që largohen prej Shqipërisë, sikur ajo të kishte kolerën. Është e rrezikshme. Madje, edhe McDonald nuk e ka hapur degën e tij në Shqipëri.




Udhëheqës të rinj


Sipas zotit Lubonja, udhëheqësit e Shqipërisë së tanishme janë ish-komunistët.
“Ata kanë ndarë mes njëri-tjetrit pushtetin politik, financiar dhe mediatik. Ata janë nomenklatura e re, por këtë radhë pa burgje politike.”
Ai shton: “Ata janë oligarkia e re, që fituan nga privatizimi, duke përdorur politikën, nga ekonomia e paligjshme dhe trafiku i drogës. Njerëz që u bënë të pasur shumë shpejt në një vend kaq të vogël.”
Disa vjet pas lirimit të tij, zoti Lubonja mori pjesë në një konventë, ku u takua me një psikiatër holandez me eksperiencë shumëvjeçare në trajtimin e hebrenjve të mbijetuar nga kampet e përqendrimit.
Zoti Lubonja thotë: “Psikiatri më paralajmëroi se është normale për një përvojë traumatike që të dalë në sipërfaqe 15 vjet, pasi u shfaq fillimisht. Po më ndodh mua tani. Pas 15 vjetësh, trauma nisi të... ato nuk kurohen për shkak të kohës që kalon, por për shkak të dobësimit të moshës... dhe dalin në sipërfaqe.”
Tema