Kur paria e Shqipërisë shkoi në Vjenë për homazhet e Franc Jozefit
Plot 92 vjet më parë, në nëntorin e
vitit 1916, teksa Lufta e Parë
Botërore (në vorbullën e së cilës
ishte përfshirë dhe Shqipëria) po
shënonte kulmin e saj, në mbarë botën u
përhap lajmi se ishte ndarë nga jeta në
moshën 87-vjeçare Perandori i Austro-
Hungarisë, Franc Jozefi (plaku), i cili në atë
kohë, edhe pse në një moshë të thyer, kishte
një rol jo të pakët në luftën e përbotshme,
ku Austro-Hungaria ishte bërë palë dhe
kishte në front me qindra e mijëra ushtarë
të saj. Vdekja e Perandorit Franc Jozef pati
një jehonë të madhe edhe në Shqipëri, pasi
në atë kohë pjesa më e madhe e territorit të
saj ishte nën kontrollin e trupave austrohungareze,
që shqiptarët i shihnin si
shpëtimtarë të tyre. Nisur nga ky fakt, vdekja
e Franc Jozefit u prit me një hidhërim të
madh edhe nga ajo që mund të quhet klasa
politike shqiptare e asaj kohe, si dhe nga
prijësit e fiseve të ndryshme, që përbënin
dhe parinë e Shqipërisë në ato vite, të cilët,
në shenjë nderimi dhe respekti të thellë,
shkuan deri në Vjenë për të bërë homazhe
dhe për t‘i shprehur familjes
perandorake të Habsburgëve
konsideratat dhe falënderimet
më të përzemërta për atë
burrë shteti, të cilin ata e konsideronin
jo vetëm si një mik
të madh të tyre, por edhe si
mbrojtësin më besnik të Shqipërisë,
ku ata kishin varur
krejt shpresat. Të gjitha këto,
veç të tjerash, në atë kohë u
pasqyruan me detaje edhe
nga gazeta "Vllaznija", që botohej
nga kolonia shqiptare e
Vjenës, e cila i kushtoi faqe të
tëra asaj ngjarjeje, duke e konsideruar
Franc Jozefin si një nga
shpëtimtarët e Shqipërisë. Nga ajo gazetë
("Vllaznija") ne kemi përzgjedhur dhe po
botojmë disa pjesë nga shkrimet e saj, të
cilat vijojnë nga nëntori i vitit 1916, kur dhe
vdiq Perandori Franc Jozef, e deri në prillin
e vitit 1917, kur delegacioni shqiptar shkoi
për të bërë homazhe në Vjenë. Këto shkrime
po i publikojmë në variantin e tyre
origjinal, në gjuhën e shkruar të asaj kohe
(pa asnjë ndryshim), duke u bërë vetëm
ndonjë sqarim nga ana dialektore e gegërishtes.
Ndërsa në pjesën e parë të këtij shkrimi,
të botuar në numrin e djeshëm, u njohëm
me jehonën që pati në shtypin shqiptar
vdekja e Perandorit të Austro-Hungarisë,
Franc Jozef, si dhe ceremonitë mortore
të zhvilluara në Vjenë në dhjetorin e
vitit 1916, në numrin e sotëm po publikojmë
vizitën që bëri delegacioni shqiptar
në kryeqendrën e perandorisë austrohungareze,
në prillin e vitit 1917, dhe pritjen
madhështore që iu bë atij nga ana e autoriteteve
më të larta të atij vendi.
Gazeta "Vllaznija": Ditë
historike për Shqypënin
Pamë ditë historike pamë ditë të
mëdha me randësi të pashoqe! Përfaqësonjësit
e qyteteve dhe fiseve të Shqypnisë
u mblodhnë këto dit në Vjenë për me
ja paraqit Madhënisë së Ti perandorit e
Mbretit Karl, nderimin e popullit shqypëtar.
Marëveshtjet e Monarkisë austroungare
me popullin arbnuer janë fort të
moçme e të përzemërta, tuj kjenë qi Dinastija
e madhënueshme e Habsburgut
tregoi gjithherë nji mirësi amtare për kombin
shqypëtar, e ju gjet ndihmë e në
nevojë të veta qi pat. Me atë ditë që përfaqësonjësit
e Shqypnisë u nisnë për
Vjenë me i dalë para Madhënisë së Ti, ju
shkoj në vend nji deshir i moçëm, qi kishin
pas qëmoti babat e tyne; due m. th. me
nderue perandorin e Mbretin e fuqishëm
qi ka në vet‘hje shpresën e nji kohës
s‘ardhshme fatlume. Populli shqypëtar e
di fort mirë përse i ka vu gjithë shpresat e
veta në Monarki austro-ungare, qi ka për
pris të vet Dinastinë e famëshme të Habsburgvet.
Me dorë të fuqishme e mbrojti
Monarkija gjithmonë Shqypninë prej
thonjëvet t‘anmikut deri sa n‘e bram e
shpëtoj. Me këshillë të mira u mundue
gjitherë Monarkija austro-ungare ne u
bashkue Shqyptarët ndër vedi tuj pasë
qëllim përparimin e qytetnimin e popullit
shqypëtar. Për kët shkak pra kje i madh
gëzimi i përfaqësonjësvet të popullit arbnuer
kur u nisnë bashkarisht për Vjenë; se
ça panë dhe ndjenë këta në kryeqytet të
Monarkisë s‘kanë me e harrue kurr, e
djelmt e nipat e tyne kan me i përmendë
dikur ndodhinë historike e javës së kalueme.
Pjestarët e deputacjonit shqypëtar,
panë për të vërtetë këto dit sende të
mëdha e të bukura në Vjenë; por mjerisht
koha kje tepër e shkurtë për me i pa të
gjitha bukurit e kryeqytetit t‘Austrisë,
ashtu edhe mjeshtëritë dhe pasunitë e
vendit. Me gjithë kët mysafirat
shqypëtarë mujnë me pa se në ç‘far shkalle
të lartë të qytetnimit ka mbërritë
Austrija e sa e madhe isht fuqia e saj ushtarake
e ekonomike, e prej atyne sendeve
qi kan pa, kan me e kuptue hollë sa i madh
e sa i fuqishëm asht mprojtësi i tyne. Deputacjoni
shqyptar kje pritë gjithkund
zemërisht, e ka u duknë e kujt i duelnë përpara,
si ministrave, si generalëve e si
njerëzve të tjerë të mbëdhaj e vështruenë
vetë kjartaz, se si u pritnë me dashtni e me
gjith zemër si me kjenë dashamirë të
moçëm; e jo vetëm e vendit, por edhe populli
e ushtarët i përshëndetnë gjithkund
Shqypëtarët. Por përshtypjen ma të madhe
e patnë përfaqësonjësit e Shqypënisë
kur i duelnë përpara Madhënisë së Tynë
Perandorit e Perandoreshës. Na ra rasa
me folë me shumë pjestarë të deputacjonit
përmbi përshtypjet t‘audjencës e të
gjithë mbetni të habitun; s‘ kemi me i harrue
kurr këto fjalë qi na i tha nji bajraktar i
Malëcisë: "Prej Madhënisë së Tyne duel
nji dritë, qi na lumnoj e deri në ditë të dekës
s‘kemi me e harrue kurr atë orë fatbardhë
qi Perandori dhe Mbreti Karl u
dënjue me na shtërngue dorën". Në
përgjigjie të vet i bani me dit Perandori
deputacjonit qëllimet e tija e të qeverisë,
se si, tuj e sigurue kombin shqypëtar se
kish me e mbrojt e me u kujdes për të. Sa
fort ngrefosnë zemrat e Shqypëtarëvet në
dëfrim të pashoq kur Perandori e mbaroj
të folmen e vet me këto fjalë: "Zoti e
bekoftë Shqypëninë!" Atëherë po, e kuptuenë
të gjith, se ky sahat kish nji randësi
të madhe për kohën e ardhshme të kombit
shqypëtar. Të kremtet e Vjenës mbaruenë
e ndën prisi të General Trollmannit këthyenë
përfaqësonjësit e Shqypnisë në shpija
të veta tuj marrë me vedi përshtypje të
mëdha fort. Tash këthej prap gjithsecili në
punë të vete për Shqypëni, duhet për sot
puna ma e fort se kurr. Fjalët e paharrueme
të Perandorit e Mbretit Karl, janë
shkrue këthellë në zemra të Shqyptarëvet,
sepse ata ja diftojnë udhën , qi
do të marrë mbas sodit kombi shqyptar e
vetëm bashkimi mundet me i ba popullin
të lumë. Delegatët e popullit arbnuer e
dëgjuen vetë prej gojës së Madhnisë së Ti,
se Aj ka me i mprojt gjithmonë. Zoti e
premtoftë qi mundi i Monarkisë austroungare
e të Perandorit të saj bashkë me
punë të qenshme të popullit shqypëtar t‘a
bajn Arbnin nji vend të lumë!