OSBE: Gjykatat, “mëkate” për administrimin e provave dhe vendimeve
Nga Bledar Lumani

“Gjykatat e Apelit nuk argumentojnë dhe provojnë në mënyrë korrekte dhe të plotë vendimet mbi llojin dhe masën e dënimit”. Ky ka qenë një nga përfundimet e prezencës së OSBE-së në Shqipëri, në një raport mbi punën e gjykatave të Apelit mbi vendimet penale. Në raport theksohet se, rregullat proceduriale që drejtojnë shqyrtimet në apel shpesh nuk respektohen. “Këto gjykata, gjithashtu, nuk e ushtrojnë rolin e tyre udhëzues kundrejt gjykatave më të ulëta. Në disa nga rastet e shqyrtuara, gjykatat e Apelit kanë bërë interpretime problematike të ligjit dhe nuk kanë adresuar në mënyrë korrekte argumentet e mbrojtjes. Vonesat në shqyrtimin e çështjeve penale në apel janë të zakonshme. Si rrjedhim, e drejta e individëve për një gjykim të drejtë shpesh shkelet”, - thuhet në raportin e publikuar dje nga OSBE-ja, ku theksohen zvarritjet e proceseve dhe shqyrtimi i dobët i provave dhe gjykimit të shkallës së parë. Sipas raportit, gjyqtarët në Gjykatën e Tiranës nuk i arsyetojnë vendimet e tyre për caktimin e masës së sigurimit “arrest në burg” dhe nuk tregojnë se kjo masë është “zgjidhja e fundit”. Nga ana tjetër, gjykatat e Apelit shpesh i “vulosin” pa i shqyrtuar në mënyrë korrekte këto vendime, duke lënë në fuqi shpesh vendime jo korrekte me ligjin.



Zvarritjet


Sipas raportit, vonesat në trajtimin e çështjeve penale dhe zvarritjet e mëdha në gjyq nxisin mosndëshkimin dhe pakësojnë besimin e publikut në sistemin e drejtësisë. “Ndërkohë, vonesat e pajustifikuara në trajtimin e çështjeve nga gjykatat janë të mëdha, janë të shmangshme dhe mund t’i atribuohen shtetit; ato mund të shkelin të drejtën e personit të akuzuar për një shqyrtim gjyqësor të drejtë. Megjithatë, shpesh shtyrjet dhe vonesat rezultojnë thjesht në humbje kohe dhe burimesh”, - thuhet në raport, ku theksohet se gjatë këtij kontrolli janë vënë re praktika jo të unifikuara dhe vonesa në dorëzimin e vendimeve me shkrim e të plota nga gjykatat e Shkallës së Parë. “Në shumicën e rasteve, vendimet me shkrim të gjykatave të rrethit në Shqipëri, të marra si shembull, janë dorëzuar me vonesë dhe pasi kishte kaluar afati dhjetëditor për paraqitjen e ankimimit. Dispozitat aktuale që parashikojnë afatin kohor për dorëzimin e vendimeve me shkrim dhe paraqitjen e ankimimit duket se japin afate kohore jashtëzakonisht të shkurtra. Praktika tregon se ato kanë qenë të vështira për t’u respektuar. Vonesat dhe praktikat e ndryshme të gjykatave në dorëzimin e vendimeve me shkrim, bashkë me afatin kohor të shkurtër për paraqitjen e ankimit, mund të pengojnë mundësinë e të pandehurve, ose prokurorëve, për të ushtruar në mënyrë efektive të drejtën për t’u ankuar”, - thuhet në raport. Sipas vëzhgimeve, vonesat shkaktohen gjithashtu nga mosrespektimi i afateve kohore proceduriale për transferimin e dosjeve ndërmjet gjykatave. “Vonesat, shpesh shkaktohen nga shtyrjet e shpeshta e të pajustifikueshme të seancave ankimore që i atribuohen mosparaqitjes së palëve”, - thekson raporti, duke rikthyer kështu një nga vëzhgimet më shqetësese të përsëritura për disa vite rresht edhe nga EURALIUS.



Masat e sigurisë


Në pjesën dërrmuese të dhjetë rasteve të shqyrtuara, OSBE-ja ka vëzhguar se, në kundërshtim me kërkesat proceduriale dhe me të drejtën ndërkombëtare, ka një

një mungesë të provave dhe justifikimit korrekt në vendimet që fillimisht caktojnë arrestin në burg. Si model i përgjithshëm, vendimi thjesht deklaron se bazuar

në dokumentacionin e paraqitur nga policia, ekziston një “dyshim i arsyeshëm i mbështetur në prova” se i dyshuari ka kryer veprën penale. Në vend që të paraqesë të dhëna specifike mbi shkaqet dhe rrethanat e posaçme që kanë përligjur dhe justifikuar heqjen e lirisë së të dyshuarit përpara gjykimit, gjykata shpesh mjaftohet me parafrazimin e dispozitave procedurale dhe/ose përdor shprehje standarde.



Sugjerimet


Sipas vëzhguesve të OSBE-së, gjykatat e Apelit duhet të japin një përshkrim të rrethanave të faktit dhe provave mbi të cilat kanë mbështetur vendimet e tyre, si dhe arsyet pse gjykata nuk i pranon provat e kundërta. Ato duhet të vlerësojnë gjithashtu pretendimet e palëve, si dhe arsyet për pranimin ose refuzimin e tyre. Nëse vendimet e gjykatave të Apelit përmbysin ose ndryshojnë vendimet e dhëna nga gjykata më e ulët, ato duhet të japin arsye të mbështetura dhe të qarta për këtë. Nëse del se faktet nuk janë vërtetuar në mënyrë korrekte dhe të plotë nga gjykata e Shkallës së Parë, gjykatat e Apelit duhet të ushtrojnë autoritetin e tyre për të urdhëruar përsëritjen e shqyrtimit gjyqësor, ose për të marrë prova të reja, qoftë edhe kryesisht. Gjithashtu, në raport theksohet se, është e rëndësishme që gjykatat e Apelit të trajtojnë në mënyrë sistematike çdo shkak të ankimimit të ngritur nga palët në kërkesën e tyre dhe të trajtojnë çështjet e rëndësishme për gjykimin e tyre dhe jo thjesht të mbështesin konkluzionet e nxjerra nga gjykata më e ulët.



“Detyra”


Raporti sugjeron më shumë trajnime për gjyqtarët, ndërkohë që i gjithë materiali kalon drejt Shkollës së Magjistraturës, si një ndihmë për të njohur konkretisht sistemin aktual. “Kurset e Shkollës së Magjistraturës që trajtojnë arsyetim dhe shkrim ligjor duhet të merren veçanërisht me këtë kërkesë në kontekstin e vendimeve për caktimin e masës së sigurimit “arrest në burg”, thuhet në raport. Gjithashtu, raporti kërkon që Avokati i Popullit duhet të kryejë hetime të plota mbi pakujdesinë që pretendohet të jetë treguar nga autoritetet kompetente gjyqësore në trajtimin e çështjeve për masat e sigurimit “arrest në burg” dhe të rekomandojë zgjidhje aty ku do të zbulohen shkelje. Inspektoratet përkatëse në Këshillin e Lartë të Drejtësisë dhe në Ministrinë e Drejtësisë duhet të kryejnë inspektime të rregullta mbi trajtimin e çështjeve për caktimin e masës së sigurimit “arrest në burg” nga ana e gjykatave.





Shembulli

Çështja e Altin Dikos (ose çështja e përdhunimit)




Altin Diko u shpall fajtor për përdhunim të përsëritur të kunatës, sipas nenit 102, pika 2, të KPrP-së dhe u dënua më 14 korrik 2004, nga Gjykata e Rrethit të Tiranës, me nëntë vjet burgim. Sipas kërkesës për gjykim, viktima supozohej të ishte rrëmbyer nga i akuzuari dhe ishte mbajtur në një shtëpi private në Durrës për dhjetë ditë, periudhë gjatë së cilës iu ishte nënshtruar akteve të përsëritura të dhunës fizike dhe psikologjike. Organi i akuzës u përqendrua tek deklarimet e viktimës dhe dëshmitarëve, si dhe në thëniet e anëtarëve të familjes, të cilët thjesht konfirmuan zhdukjen e viktimës për “pak ditë”, pa dhënë shpjegime të tjera për arsyet e mungesës së saj. Pavarësisht kundërthënieve në deklarimet e viktimës dhe të dëshmitarëve, nuk u bë asnjë përpjekje nga Gjykata e Shkallës së Parë për t’i qartësuar ato. Në vend që elementet e veprës penale të ishin sqaruar në mënyrë të plotë dhe logjike, vendimi i Gjykatës së Shkallës të Parë, shkurtimisht shprehej se i akuzuari kishte “ushtruar dhunë psikike dhe fizike dhe kishte kryer marrëdhënie seksuale me dhunë me të”. Elementet e veprës penale nuk u dhanë dhe nuk u analizuan më tej. Në një paragraf, vendimi shprehej se për dhjetë ditë me radhë i akuzuari e kishte mbajtur viktimën në dhomën e një shtëpie dhe se, më 29 janar 2004, ajo kishte mundur të largohej dhe të shkonte në shtëpinë e prindërve të saj, të cilët më vonë e kishin shoqëruar atë në komisariatin e policisë. Vendimi, jo vetëm që nuk dha asnjë shpjegim se si personi i akuzuar kishte mundur ta mbante viktimën, në vendin ku përdhunimi i supozuar kishte ndodhur, kundër dëshirës së saj, por ai nuk tregoi as cilat kishin qenë shkaqet e largimit të saj. Në vend që të paraqiste një analizë të saktë dhe të detajuar dhe një diskutim të provave në favor dhe kundër të akuzuarit të çështjes, vendimi prej një faqeje i Gjykatës së Rrethit u shpreh vetëm se fajësia e tij u duk të ishte “plotësisht e provuar me deponimet e viktimës, me deponimet e dëshmitarëve të tjerë, si dhe me prova të tjera shkresore”. Është për t’u çuditur që prova shkresore - që ka të ngjarë të jetë ekspertiza mjekoligjore - tregonte që gjatë kontrollit fizik dhe gjinekologjik nuk ishte gjetur asnjë shenjë e dhunës fizike në trupin e viktimës. Pas paraqitjes së një përmbledhjeje faktesh, në vendim nuk tregohej se cilët dëshmitarë konfirmonin teorinë e akuzës dhe se si kishte kontribuar dëshmia e tyre.

Më 23 korrik 2004, mbrojtja e të akuzuarit paraqiti një ankim në të cilin argumentohej se vendimi ishte i mbështetur në prova jo të plota dhe kontradiktore dhe i kërkoi Gjykatës së Apelit ta pushonte çështjen dhe të lironte të akuzuarin.

Më 14 janar 2005, Gjykata e Apelit në Tiranë la në fuqi vendimin e Gjykatës së Shkallës së Parë. Nga shqyrtimi i procesverbaleve doli se, gjatë seancave gjyqësore në apel, trupi gjykues i drejtoi vetëm dy pyetje të akuzuarit, konkretisht: (1) nëse viktima e kishte lejuar marrëdhënien seksuale ose nëse ai kishte përdorur dhunë kundër saj; dhe (2) pse ishte në Durrës - një fakt që i akuzuari e mohoi dhe për të cilin gjykata nuk pati pyetje të tjera. Vendimi i apelit, më pak se një faqe, shprehet si vijon: “Ngjarja kriminale provohet plotësisht me shpjegimet e dëshmitarëve të pyetur si H. I dhe S. S dhe thëniet e të dëmtuarës”. Edhe pse në ndryshim nga vendimi i Shkallës së Parë, Gjykata e Apelit të paktën tregoi se mbi cilat deklarata u bazua për të konfirmuar dhënien e fajësisë, por ajo përsëri nuk tregoi se çfarë pjesësh dhe elementesh u konsideruan bindës në mbështetje të vendimit që u mor.

Duket se Gjykata e Apelit të Tiranës nuk e arsyetoi mjaftueshëm vendimin e saj, duke mos treguar faktet dhe provat e veçanta mbi të cilat ajo u bazua, si dhe duke mos shprehur qartë arsyet për mospranimin e provave të kundërta të paraqitura nga i akuzuari. Veçanërisht dhe njësoj si vendimi i Gjykatës së Shkallës së Parë, Gjykata e Apelit nuk tregoi se në ç’mënyrë provat e treguara në vendim (kryesisht deklarimet e dëshmitarëve dhe thënia e viktimës) kishin qenë vendimtare në marrjen e një vendimi fajësie. Vendimi, me fjalë të tjera, nuk citon arsyet që lidhen me faktet vendimtare. Ndërsa, Gjykata e Shkallës së Parë, në mënyrë të gabuar u bazua në prova të pavenda (d.m.th, akti i ekspertimit mjekoligjor që shprehej se në trupin e saj nuk gjendej asnjë dhunë fizike, siç konfirmohet prej studimit të dosjes nga prezenca e OSBE-së në Shqipëri) dhe bëri një argumentim të gabuar, duke u bazuar tek ajo provë. Gjykata e Apelit, nga ana tjetër, nuk e njohu atë si gabim.