Jo o Edison Ypi nuk besoj se dikush tjeter do ta analizonte me sakte.

Pa koment;

“Proletari”, ishte një qen-bir-qeni që s’dinte të bënte asnjë punë, veçse të llapte dhe të thurte intriga të ulëta. Edhe dallamangua ka qenë i armatosur me një libër të kuq të cilin ia hoqën kur ti sapo kishe lindur. Ky “proletari” që e quante veten “klasë në fuqi”, u thoshte vajzave; “O bushtra, mos përdorni pampersa mikroborgjeze, përdorni lecka proletare”. Dhe ai zgërdhihej, dhe ato heshtnin.

Mozaiku eshte nje veper e ndertuar me qellime demagogjike dhe ideologjike, pra ai nuk ka asnje vlere artistike dhe as historike prandaj duhet te ishte hequr me kohe.

“Të dashuruar pas vetes, si Narcizi”



Letër e nënshkruar, Ariana Hasani
27-01-2008


Që Shqipëria është vendi i paradokseve, kjo tashmë është e vërtetuar. Është vërtetuar me diskutimin për heqjen e yllit nga flamuri, për datën e saktë të çlirimit të vendit nga nazizmi, ose siç u shprehen shpesh atë kohë, se kur është larguar gjermani i fundit nga vendi ynë, me diskutimin për ndryshimin e emrave të rrugëve apo institucioneve etj., etj.

Kjo është arsyeja që ne jemi të përgatitur dhe kemi fituar njëfarë imuniteti ndaj paradokseve e nuk na bën pikë përshtypjeje. Së fundmi, dikush hodhi idenë për heqjen e mozaikut në fasadën kryesore të Muzeut Kombëtar. Perse?! Se nuk pasqyron realitetin.!!! E nëse fillimisht u duk si një fjalë e lëshuar në tym, thjesht “sa për t’u gjendur Kola në punë!”, (se edhe ne të Muzeut Kombëtar punojmë për partinë dhe nuk rrimë kot!) ajo mblodhi rreth vetes në diskutim, si një gur i lëshuar në ujë, rrathë që vijnë duke u rritur politikanësh, historianësh, intelektualësh të shoqërisë civile e artistësh.

Një ditë dëgjova edhe autorin e veprës i cili për ta shpëtuar atë ( sigurisht që i dhemb) arsyetonte me faktin që çdo pllakëz e vogël është e ngurtësuar në beton e është shumë e vështirë për t’u shkulur ai mozaik. Me vete mendova: “Ku nuk ju shkon mendja! Vetëm për të prishur!”. E mendjendriturit, të cilëve u shkoi ndërmend kjo gjë, do të kenë menduar dhe do të kenë në kokë edhe versionin se çfarë duhet të vendosin në vend të tij. Sigurisht, do të zgjedhin e do ta bëjnë fakt vetë se tashmë Shqipërinë e konsiderojnë si çifligun e tyre e të gjithëve ne, si argatë që duhet të dëgjojmë se çfarë urdhërojnë ata.
Por, duke dashur të pasqyrojnë realisht Shqipërinë, të mos harrojnë pa i lënë një vend kryesor viteve që nga “’91 e sidomos 1997, ku gjithë populli i vetë-armatosur shkroi në histori një faqe të zezë, pamje të së cilës transmetohen në të gjithë botën sa herë që bie fjala për vendin tonë e që sigurisht na bën të skuqemi. E pikërisht ajo luftë, ishte produkt i politikës së “pseudopolitikanëve” tanë të nderuar, që për fatin e keq tonin, ndonëse ato ditë u zhdukën, sot i kemi prapë në majat e pushtetit. Pra ata kanë mjaft se çfarë të vendosin në mozaik për 17 vjet “dhjerokraci” e ndofta, si kapacitete që janë, mund të krenohen me to.
Për diçka i lutemi Zotit: Si të dashuruar që janë pas vetes, si Narcizi, ishalla nuk i thotë mendja të skalisin fytyrat e tyre në ndonjë cep të mozaikut, për t’i përjetësuar, se do i hapin punë popullit përsëri në 2009, për t’ua prishur! S’ke ç’i bën, vetë na kanë mësuar. Qysh në vitin 1991 vetëm prishim, prishim, prishim...

Pse nuk duhet prishur mozaiku i Muzeut Kombëtar

Nga Robert Permeti

Marr shkas nga diskutimi i hapur për problemin e mozaikut të vendosur te fasada e Muzeut Kombëtar, i cili ndodhet para alternativës që të prishet si simbol i komunizmit, apo jo. Në kohën që po jetojmë, kur kemi rreth 20 vjet që po zvarritemi nëpër demokraci e për demokraci, ka ardhur koha që të rishohim veten tonë se ku po na çon në të vërtetë demokracia dhe se çfarë duhet të bëjmë konkretisht me mbeturinat e komunizmit.
Nëqoftëse emisioni i drejtuar nga R.Papa nuk do të përshkohej nga mediokriteti i këtij lloj gazetari, them se do të isha dakord qind për qind me drejtorin e Muzeut Kombëtar. Por, duke ndjekur bisedën, krijova mendimin se z.Beqir ka të drejtë në esencë, por mendoj se problemi nuk është kapur nga brirët, për arsyet që mendoj t`i trajtoj më poshtë.
Kam krijuar bindjen se ne këto rreth 20 vjet demokraci po aplikojmë në mënyrë shumë shembullore “teoritë e hazretit Lenin”, kur derëziu hodhi idenë e të ecurit “një hap para e dy hapa prapa”. Dikur, në shkollat dhe kurset e partisë, ky lloj filozofimi u mor shumë seriozisht si gjenialitet, por për fat të keq demokracia nuk i pranon këto lloj filozofish të stilit të të ecurit si gafore. Kemi rreth 20 vjet që jemi shqepur së prishuri e shkatërruari uzina, kombinate, fabrika, diga, hidrocentrale, termocentrale e sa e sa të tjera dhe tani ngelet radha të prishim edhe mozaikun si kurban i komunizmit. Për ta prishur nuk duhen më shumë se tri sekonda kohë dhe nja 200 lekë të vjetra eksploziv C4 dhe me kaq problemi është i zgjidhshëm. Konkluzioni: “Ne përsëri renditemi ndër shtetet e rralla të botës, që në ambientet e veta ka vetëm një Skënderbe me shpatë në dorë dhe heronjtë e Vigut në Shkodër, që presin e përcjellin refugjatë”.
Mozaiku ka një problem thelbësor të cilin e kemi që të gjithë ne shqiptarët në thelbin tonë: “kemi lindur dhe jemi rritur në diktaturë” dhe kuptohet që kjo është një fatkeqësi kombëtare që na u imponua dhe jo se kështu deshëm. Prindërit tanë luftuan me armë në dorë, duke sakrifikuar rininë e tyre me idealin e viteve 40 për një Shqipëri demokratike, duke mos e pasur fare idenë se çfarë tradhtie do të pësonte kauza e tyre nga etja për pushtet e kastës diktatoriale që do të formohej më pas. Kuptohet që këtë fatkeqësi e ka dhe e mbart edhe mozaiku në fjalë. Kush mund të mendonte atëherë që mozaiku të ishte modern si me artet pamore të sotme, d.m.th., të mbushej me femra me minifunde e me gjokset si azgane, apo të kishte simbolin e lirisë së mendimit me rangullinat bide WC, brekë, kanotiera etj., që shpesh i shohim nëpër bienalet e arteve pamore shqiptare, të organizuara në Galerinë Kombëtare të Arteve. Cili krijues apo pushtetar, gazetar apo ministër, skulptor apo arkitekt, trim apo frikacak, i zgjuar apo budalla do ta merrte iniciativën për të bërë art të lirë e demokratik? Cili nga këta trimat e sotëm e ka thënë fjalën e vet dje, qoftë edhe në biseda me zë të ulët? Pra, mozaiku është dëshmi e një periudhe makabre, që mbart gjithë gjynahet e kohës që ne jetuam. Si i tillë ai duhet të qëndrojë po atje. Mos e haroni kurrë parullën e atyre viteve: “Armiku më i rrezikshëm është ai që harrohet”. Enveri këtë parullë e pëlqente, sepse kishte parasysh armiqtë e tij dhe nuk e mendonte kurrë që ai me shokët e tij të Byrosë Politike do të ishin armiku më i rrezikshëm i këtij populli. Ai kurrë nuk duhet harruar.
. . . .
Në Berlin ka fasada të tëra me mozaikë të periudhës së diktaturës që asnjëri nuk mendon t`i shkatërrojë, por i ruajnë si dëshmi të një periudhe konkrete, që e jetoi një popull i tërë dhe që nuk duhet harruar kurrsesi.
Kam pasur rastin të shoh pallatin e Duçes në Itali. Aty asgjë nuk është prekur, qoftë edhe gardhi rrethues. Duhet të kujtojmë se italianët e varën me kokë poshtë në mes të sheshit diktatorin e tyre, kurse ne diktaturës i numëruam vetëm kafet e harxhuara d.m.th., i rruajtëm leshtë dhe tashti, meqë s’kemi se ç’t`i bëjmë qullit, kemi filluar t`i fryjmë kosit.
Nëqoftëse ne duhet të prishim, siç kemi prishur deri më sot, normalisht puna duhet të nisë nga prishja e Universitetit Shtetëror të Tiranës, Akademisë së Arteve, stadiumin “Qemal Stafa”, Kryeministrinë, ,inistritë etj., sepse në kompleks urbanistik ato formojnë stemën e fashizmit. Por, a kemi ne kurajë për një gjë të tillë dhe a do të quhej kjo një normalitet logjik? Pushtetarët tanë çdo ditë përballen me rojat e Gardës së Republikës, që aksidentalisht quhet e tillë, sepse në fakt ajo është garda e pushtetarëve të djeshëm e të sotëm. Ushtarët e veshur me uniformat e kuqe e me spaleta sllave nuk janë asgjë më shumë se simbole apo simbolucka të së djeshmes së errët dhe pushtetarët tanë kalojnë duke iu buzëqeshur të kënaqur çdo mëngjes apo drekë këtyre simboleve të rishfaqura për të na kujtuar se komunizmi është përherë prezent.
Të shtrosh çështjen për prishjen e një vepre arti, edhe nëqoftëse ky është mendim i komunitetit artistik, mendoj se llogaritë duhen bërë mbi baza logjike.
Nuk mund të flasë për vlerat artistike apo për antivlera Robert Papa që ka mbaruar shkollën për veterinari apo agronomi dhe që nuk lë rast në emisionet e tij për të na kujtuar se, kur ka qenë ai në Amerikë, apo kur ka parë në Amerikë, apo kur në Amerikë ........ Kur ai na përmend shpesh faktin se ai ka qenë në Amerikë, nuk e keni idenë sesi ndihemi ne që nuk e kemi parë Amerikën. Sa madhështor është fakti që veterineri apo agronomi i djeshën, sot kthehet nga Amerika jo më si agronom por si një gjeni, që s`e ka për gjë t’ia presi fjalën në mes sa herë t`i teket studiuesit historian e me grada shkencore, të mirënjohur e të respektuar, ndërkohë edhe drejtor i një institucioni shumë të respektuar.
Nëqoftëse nuk do të më pëlqente logjika e të mësipërmve, mendoj se nuk duhet abuzuar edhe me idenë që i kërkohet autorit për të folur për vlerat e mozaikut në fjalë. Piktori Vilson Kilica jam i bindur se do të ndihej ngushtë prej modestisë përpara kësaj kërkese, ashtu siç jam i bindur se mozaiku është një arritje artistike që nuk mund të marrë përsipër sot për sot që të quhet kryevepër dhe si e tillë, ajo me modesti quhet vepër e realizuar, në vitet kur asnjë shqiptar nuk kishte kurajë të belbëzonte. Sot që kemi parë mozaikët e Vatikanit, mund të kemi pretendime edhe për më tepër, por diktatura veç të tjerash kish edhe kufizimet e saj. Jo të gjithë krijuesit mund të dilnin jashtë shtetit për të parë. Pra, krijuesit e asaj kohe nuk i kishin hapësirat në dispozicion, sepse ekzistonte shprehja “Kufiri është deri te thana”. Nuk duhet harruar se piktori Kilica ka pasur në dispozicion vetëm një faqe për të shprehur idenë e tij, ndryshe nga gazetat që dalin me mijëra faqe apo historianët që kanë në dispozicion vëllime të tëra për të shprehur idetë e tyre dhe, në këto kushte, mozaiku nuk i ka mundësitë që të shprehë gjithçka dhe të sqarojë çdo gjë, aq më tepër të plotësojë kërkesat e të gjithëve. Mozaiku i muzeut ka një zgjidhje kompozicionale më një ide përgjithësuese mbështetur në traditat e popullit tonë për liri e prosperitet, që asnjëri s’mund të thotë se është huazim sllav, grek apo nga Burkina Faso. Pra, në thelb, mozaiku ka karakter të theksuar shqiptar, gjë që kemi shumë nevojë që ta dimë në çdo çast se jemi shqiptarë, sepse kam idenë që ka shumë nga ne që e kanë harruar se janë të tillë. Karakteri kombëtar e monumental i saj është shprehur rrjedhshëm nëpërmjet vlerave estetike që justifikon dhe përkon me gjuhën simbolike të figurave të zgjedhura. Zgjidhja kompozicionale, në raport me idenë që autori trajton në të, janë një tërësi unike dhe që në gjuhë artistike krijon një ambient emocional, si në kohën kur u bë, ashtu edhe në ditët tona, që të ngacmon dhe nuk të lë që të jesh indiferent, arsye kjo që edhe po nxit diskutimin masiv të saj. Koloriti i zgjedhur i përshtatet në tërësi teknikës së përzgjedhur (mozaik) dhe krijon një fasadë koloristike me jo pak emocione. Ka kaluar atëherë në sitën e një sërë komisionesh artistike, të cilat në atë kohë e kanë vlerësuar edhe me çmim të parë. Por, nuk është thelbësore vlerësimi me çmim të parë, thelbësor është fakti i qytetarisë që ka fituar ky mozaik që nga e kaluara e deri më sot. Ai është bërë pjesë e prezantimit bukur të kryeqytetit tonë.
Si i tillë, atij nuk mund t`i mohohen vlerat artistike dhe mbi të gjitha nuk mund të njehësohet apo të trajtohet kurrë si studim historik. Kjo nuk do të thotë që ndokush nëpër intervistat e marra nëpër rrugë nga personat që dalin të bëjnë pazarin apo që kanë ardhur në Tiranë për të shitur qepë apo kunguj të prononcohen dhe të shajnë apo të mburrin urbanistikën e Tiranës apo edhe për më tepër një vepër arti të Tiranës. Akoma vazhdohet me logjikën e zërit të masës si dikur. Lëre fshatarin të rrisë kunguj e qepë dhe mos i kërko të analizojë veprat e artit. Për hir të emisioneve, mos e mbushni ekranin me opinione nga të pashkolluarit për të gjykuar të shkolluarit e për më tepër të talentuarit. Janë bërë gjyqe e burgje nga artistë, vetëm e vetëm se “Zëri i masës” bënte vlerësimin dhe gjykimin e veprave të artit të artistëve, në vend që masës t’i kërkohej llogari pse nuk mbillnin qepët dhe kungujt që populli të mos arrinte të hante edhe fletët e qepës nga uria. U harruan internimet e vitet e burgut të Osekut, Gjergos, Trebeshinës,Velos, Lubonjës etj. Vetëm të mendosh se mund të bëhet diskutim masiv nga kushdo i problemeve që nuk janë të të gjithëve, të irriton. Në Shqipëri duhet të heqë dorë gomari për të bërë punën e kalit, nëqoftëse duam të ardhme.
Tiranës, si edhe qyteteve të tjera, i mungojnë shumë veprat e artit në publik, prandaj mendoj që ato duhet të shtohen dhe jo të prishet edhe kjo e vetmja dhe e rrallë që sot për sot kemi. Nuk mendoj se ne mund të bëhemi si Roma, Firence etj., por kjo nuk na jep të drejtën që të triumfojë mendimi primitiv për të prishur edhe ato pak gjëra që kemi. Ky diskutim për mozaikun në fjalë mendoj se duhet të nxisë jo prishjen e tij, por vendosjen e një sërë veprash të tjera arti përreth fasadave të këtij muzeu. Veprat e artit që do të mund të vendoseshin përreth muzeut, duhet të jenë cilësisht shumë herë më të bukura sesa mozaiku në fjalë, sepse sot ekzistojnë të tjera mundësi, por dhe kjo, nëqoftëse mund të arrihet, sepse tani për tani është thjesht një llaf goje. Kur të arrihet që muzeu të kthehet në një tërësi apo kompleks i kulturës së vërtetë artistike me përmbajtje historike, atëherë ne nuk kemi për të pasur më frikë nga një vepër e realizuar në diktaturë. Në kuadrin e një kompleksi të tërë me vepra arti, jam i bindur se po ky mozaik ka për të mbajtur të freskët në memorien e popullit tonë, faktin e hidhur se popujt janë gjithmonë të kërcënuar nga diktaturat. Dhe ne shqiptarët kemi shumë nevojë që dikush të na e kujtojë pikërisht këtë gjë. Dhe kjo është vlera që sot për sot edhe për të nesërmen, mbart kjo vepër arti, në thelbin e vet.
Mendimi im është që kjo vepër arti të mos preket, edhe për faktin se diktatura nuk jetoi se u bë ky mozaik, por për faktin e hidhur dhe për fatkeqësinë kombëtare që bashkëpunëtorët e komunizmit si dje, edhe sot, u mbollën dhe janë kudo, në politikë dhe pushtet, në biznes e në art. T`i veshësh mozaikut mantelin e simbolit të diktaturës, do të thotë që t`i shërbesh neodiktaturës, sepse po tërhiqet vëmendja nga mjegullnaja e dosjeve të bashkëpuntorëve të ex Sigurimit të Shtetit dhe po krijohet imazhi se, po të pastrojmë Tiranën nga mozaiku, komunizmi mori fund edhe te ne. Jam më se i bindur se po të ishte kështu, autori Kilica do të kishte bërë hara-kiri, mjafton që njerëzit të mos jetonin në varfëri e me asistenca, të kishin më shumë drita e ujë, më pak krime e më pak korrupsion, Por ja që nuk është kështu,dhe vetë autori jeton si gjithë shqiptarët e tjerë, pa ujë, drita etj.
Korrupsioni galopant i transportuar nga pinjollët e komunizmit po e varfëron e shkatërron këtë vend prej vitesh, ky është një fakt që do t`ia vlente të sakrifikohej për t`u shkatërruar. Janë këto simbolet e vërteta të diktaturës “bashkëpunëtorët e Sigurimit të Shtetit”, më të rrezikshëm se vetë shefat e tyre, që në fund të fundit kanë qenë njerëz me funksione organike legale. Janë këta bashkëpunëtorë që për çudinë tonë, edhe pse me pseudonime të ekspozuara, kanë nxjerrë në pension shefat e tyre dhe vetë kanë zënë majat. Ish-spiuni i vogël e sot deputet, ish-bashkëpunëtorja zonjushkë e sot deputete. “Kam qenë i vogël”, - thotë njëri. “Kam qenë e re”, - thotë tjetra, por asnjëherë nuk pranojnë se kanë qenë bashkëpunëtorë gjer në kërthizë dhe që kanë shkatërruar jetë njerëzish që në bark të nënës. Dhe këta flasin për demokraci e për luftë kundër simboleve të komunizmit. Dhe të gjithë dëgjojmë dhe nuk kërkojmë masivisht për t`i qëruar këto plehra, jo nga parlamenti dhe pushteti, por edhe për t`i distancuar nga shoqëra aktive, si infeksione që mbajnë erë. E them këtë, sepse mendoj se këta lloj ish-bashkëpunëtorësh, deputetë apo qeveritarë të djeshëm apo të sotëm, pengojnë dhe sabotojnë rivendosjen e prestigjit të nëpërkëmbur të ish-të dënuarve politikë, sabotojnë me anë të korrupsionit demokracinë e vërtetë shqiptare. Këta janë simbolet e vërtetë të komunizmit që duhen shembur. Ky është problemi aktual i shoqërisë shqiptare, për të cilin ne nuk duhet kurrë të qëndrojmë indiferentë.
Shoqëria shqiptare, jeta politike, qeveritë e njëpasnjëshme kanë nevojë të përditshme që të demokratizohen, së pari duke u pastruar nga simbolet e vërteta të komunizmit dhe jo nga imazhet propagandistike të tij, ndryshe, shumë shpejt një ditë do të zgjohemi të befasuar në neodiktaturë, por do të jetë vonë. Nuk duhet të harrojmë kurrë takimin me pjesëmarrësit në demonstratat e studentëve të ish-presidentit të fundit të diktaturës, që sot e quan veten me shumë cinizëm “ish-presidenti i parë i demokracisë shqiptare”. Të gjithë pjesëmarrësit në takim, pa përjashtim, antishqiptari Ramiz i ka vendosur në majat e politikës dhe të qeverisjes së vendit dhe po bëhen rreth njëzet vjet që nuk spostohen, por mbeten gjithmonë të njëjtët, po ata, si atëhere në sallën e mbledhjes me dhjetoristat, ashtu siç bëri dje Enveri me shpurën e tij dhe karrierën e vet.
Lufta e vërtetë për demokraci është lufta për mirëqenie e prosperitet. Por këtë nuk mund dhe as që e duan ta realizojnë ish-pinjollët e diktaturës, të cilët sot janë fuqizuar ekonomikisht duke u vërtitur prej vitesh nëpër oboret e pushtetit, pavarësisht nga flamurët partiakë që ngrenë. Gjithmon qëndron në hije si sfond antishqiptari më famëkeq, Ramiz Alia, që në vitet `90 u mor me simbolet e Enverit dhe tani, me djallëzi nëpërmjet pinjollëve të tij, bën sikur Shqipëria vuan nga mozaiku i Muzeut Kombëtar. Ne duhet të kuptojmë përfundimisht se përpara nuk ecet duke shkatërruar, por vetëm duke ndërtuar, nëqoftëse duam të ndërtojmë të ardhme. Nisma për të shkatërruar një vepër arti nuk është asgjë tjetër veçse një tymnajë, nga e cila populli nuk përfiton asgjë veç përtypjes në heshtje të shijes së hidhur të ish-diktaturës, që kërkon të rikthejë neodiktaturën. Shkatërrimi është simbol e vepër e barbarëve dhe në gjuhën shqipe dhe ndërkombëtare quhet barbarizëm.


* Piktor