Agron TUFA
Do t’ju rrëfej për tre episode gjatë një konference shkencore ndëruniversitare, që u mbajt para pak ditësh në Shkup, në kuadrin e seminareve të Albanologjisë, që mban, tash së voni, çdo vit, Universiteti Shtetëror i Tetovës. Tema ishte “Memuaristika në letrat shqipe” – një temë e goditur ku ndërthuren përvojat dhe përjetimet personale, botëvështrimi personal i dëshmive me Historinë dhe Letërsinë. Në hotelin ku do të mbaheshin seancat e sesioneve shkencore çdo gjë qe organizuar në mënyrë shembullore. Kushte të mrekullueshme. Miq, kolegë e shoqëri nga dy shtetet shqiptare në shtetin, me gjasë, të tretë, në perspektivë...

Episodi I

Moderatorët e seancës, përveç prezantimeve, kujdesen edhe për minutazhin në dispozicion të kumtuesit, që sikundër është traditë, të mos zgjasë e shumta, mbi dhjetë minuta. Edhe në rastin tonë ky parametër kohor u zbatua me korrektësi. Por ja, i erdhi radha një kakademiku të Tiranës, të kohës së qepës, me mbi tetëdhjetë e ca vite mbi supe.

Në konfidencë më thanë se këtë kakademikun tonë, me një pjellori anormale veprash mbi letërsinë, folklorin dhe estetikën komuniste – vepra të cilat kam pas trishtimin t’i zbuloj, që janë fjalëpërfjalë të përkthyera nga tradita më e keqe e propagandës sovjete, pos një tualeti të lehtë me citate nga klasikët e m-l dhe fjalimet e Enver Hoxhës, - pra, këtë terminator të Akademisë së djeshme që na përfaqëson dhe sot si anëtar i Kryesisë së ASHSH-së, na paska këmbëngulur e, madje, paska vënë kusht ta ftonin, një tjetër kakademik maqedono-kosovar.

Bah se çfarë solidariteti deri në vdekje! Po nejse. Kakademiku ynë mori përsipër të na fliste për një trilogji monografike të Skënder Luarasit mbi jetët e kolonelit Tomson, Ismail Qemalit dhe Isa Boletinit. E folura e tij ishte e qetë, e ngadaltë, si e përhumbur dhe, megjithëse kaluan 10 minuta që fliste gjëra krejtësisht jashtë teme, të stërnjohura edhe për klasat e tetëvjeçares, pra, edhe pas dhjetë minutash, po mendoja, se kur do ta fillonte kumtesën ky njeri. Por kaluan dhjetë minuta të tjera dhe ai nuk po vendoste dot.

Por kur në këtë frymë foli për dyzet minuta, moderatori gjeti taktin dhe ia bëri me dije kakademikut, se koha ishte e kufizuar për dhjetë e jo për dyzet minuta. Ai u kujdes plot mirësjellje t’i sugjeronte ta “përmblidhte pak”. Po për çudi, kjo e nxehu dhe e bëri spec kakademikun tonë. Siç ishte në foltore, ai u kthye nga moderatori dhe me duart që i dridheshin nga zemërimi tha:

- Po pse bre më ndërpreve! Ja, ti tani më ndërpreve! Si të vazhdoj unë?!

Pa marrë përgjigje kakademiku vijoi, tashmë duke i bërë lëmsh emrat dhe mbiemrat, kohërat dhe personazhet e historisë, çfarë i kishte parë syri dhe çfarë kishte dëgjuar nga të tjerët gjatë kohës së luftës, gjatë “rindërtimit të vendit” dhe gjatë “shndërrimeve revolucionare të ndërtimit të socializmit”. Kishte mbaruar një orë dhe askush nuk po e trazonte shkencëtarin të dilte nga vorbulla e çorientuar e kujtimeve të veta, aq sa harroi krejtësisht se për kë po fliste, çfarë po fliste dhe kujt po i drejtohej.

Pas një ore e gjysmë shterri më në fund kumtesa orale e kakademikut. Nuk harroi t’u kujtonte pjesëmarrësve dëmin e madh që po lejojnë të botojnë kujtimet e “reaksionarëve”.

Në radhët e dëgjuesve të seancës njeriu më i mërzitur dukej bash gruaja e tij, që kishte përfshirë tëmthat në grushte.

Episodi II

Po pinim një kafe me një mikun tim të hershëm shkrimtar, i cili është dhe kryeredaktor i një të përditshmeje shqiptare në Shkup. Dikush e mori në telefon.

Gjykuar nga deformimet e sikletshme të fytyrës, telefonata duhej të ishte e bezdisshme. Miku im e vuri celularin në viva voce. Dëgjoheshin një varg të sharash.

- Është një doktor profesor shkencash historike, - më thotë miku im. – Një pedagog që e ka vënë këtu partia fituese...

Mandej miku im iu drejtua ofenduesit:

- Pse, mor zotni, po më shan aq ulët e pa edukatë? Je dhe profesor zotrote...

- I ke hak, bile dhe ma keq! – briti tjetri.

- Po pse, allahile?

- Po si more kopuk nuk ma qite sot në gazetë artikullin tim për Llav Trockijn (nënkupto Lev ose Leon Trockijn)? Për çfarë të kemi vënë ne ty në gazetë, a? Unë sot kisha me e mbajtë nji kumtesë, po ti u boton lloj-lloj debili... e mu s’ma qite!

- Po si me ta botue mor z. N?! Ti, nëqoftë se e mban mend, më ke sjellë vetëm dy gjysmat e faqeve të asaj gazetës kroate, të prerë me gërshërë... Të paktën ta kishe përkthy o burr’ i dheut! Mirë se artikull i huaj, por të paktën të kishe marrë mundin me e përkthye! Si paske dashtë ti, edhe ta përktheja?

- Po pse mor edepsëz të paguajnë ty? – briti tjetri.

- Për punën që bëj më paguajnë, or lum miku. Po ty, ty, përse të paguajnë, a ta mban të ma thuash?

Doktori e mbylli celularin pa i dhënë përgjigje. Miku im shkrimtar, mbasi e komentoi gjithë nerva këtë rast, kërkoi ndjesë, duke buzëqeshur për faktin se na kishte privuar të dëgjonim kumtesën e doktorit mbi Llav Trockijn.

Episodi III

Kishim shëtitur Shkupin në të dy anët e Vardarit. Kishim vënë re diskriminimin midis pjesës shqiptare dhe asaj maqedone. Një diskriminim që kapej vizualisht, pa e maskuar aspak tendencën shtetërore për ta lënë pjesën shqiptare një geto zezakësh, lagje rrangallë mbeturinash, zallamahie e pluhurnaje ku ndodhin vrasjet, krimet dhe kontrabanda.

Pra, pasi qemë njohur me “Harlemin” shqiptar, në të përkundërt me investimin e madh të ndërtesave, shesheve dhe parqeve të pjesës matanë Vardarit, nuk e di e kujt qe ideja për të vizituar Institutin e Trashëgimisë Kulturore dhe një shtëpi-muze që quhej “Shtëpia e Lirisë”.

Ndërtesa e Institutit ishte një mini-Kolose’, në mund të themi. Në formë të mbyllur katrore, dykatëshe, me mure të vjetra e të shumë të gjera, ngrehina kishte një pamje madhështore, arkitekturë tipike e shekullit XVI. Siç na thanë, kishte shërbyer në fillim, që nga koha e Pjetër Bogdanit, si han i rëndësishëm, ndërsa më vonë, si burg, etj. Premisa për një muze të famshëm trashëgimie dhe identiteti. Në katet e sipërme, ku ishin improvizuar disa dhjetëra zyra, kishin instaluar vetëm kompjuterat dhe thuajse asnjë letër, asnjë dokument, asnjë material, provë, gjetje apo objekt.

Instituti, thanë, ka 15 punonjës, shumica me gradën doktor e specialistë të lartë. Por, mjerisht, asnjë gjëzë që të dëshmojë se këtu kihet ndërmend të bëhet ndonjëherë muzeum. E pasi i pamë muret, drejtuesit e muzeut me çanta të bukura dhe mendimet e tyre optimiste, të nisura ç’prej tre vjetësh, u nisëm për tek muzeu tjetër.

Ndërtesa kishte qenë e një atdhetari, pjesëmarrës në shumë ngjarje atdhetare, kyçe për fillimshekullin XX. Në dhomë na priti një alamet burri shtatlartë me një deng mustaqe, sikur ta kishin zgjedhur me pincetë nga rekuizita e folklorit tonë patriotik. Dhoma-zyrë ku na priti ishte e thjeshtë, me një tavolinë punë dhe njëra, si duket, për pritje. Drejtori buzëqeshi i hutuar kur hymë brenda, megjithëse na priste. Por hutimi i tij kishte të bënte me diçka tjetër: ai s’po mundej të ndalonte një këngë patriotike shqiptare me zë tepër të lartë, të cilën e kishte vënë në kompjuter. Dikush iu gjet ndihmë dhe e fiku me një komandë. Pas prezantimit me mysafirët, ai prezantoi veten, kur e kishte marrë “postin”, çfarë kishte bërë dhe se çfarë kishte ndërmend të bënte.

Deri tani, tha, kemi përgatitur vetëm një dhomë muzeu të vizitueshme, të cilën na ftoi ta vizitonim. Ishte dhe ajo një dhomë e bollshme, e zakonshme. Koncepti i drejtorit për atë dhomë-muze, reduktohej në paraqitjen e një serie të bollshme fotografish të heronjve tanë kombëtarë nga Skënderbeu e këtej, të marra e të riprodhuara nga librat, revistat, tekstet mësimore, etj. Ndërsa në një tavolinë të posaçme, përveç disa frangave shqiptare të kohës së mbretit Zog I, ishin dhe dy libra të trashë të Sami Frashërit... në turqisht. Në cep të dhomës kishte edhe një uniformë të UÇK-së. Ky pra ishte muzeu, pa asnjë gjë... të tepërt.

Nuk ia kam idenë në qenë të zotë, apo krejt jashtë loje këta drejtues muzesh. Nuk e di se si do t’i mbushin me përmbajtje partitë politike shqiptare të Maqedonisë këto simbole të etnisë, por trishtimi për këtë formalizëm dhe mungesë vullneti shndërrohet pak nga pak, sa më shumë thellohesh, në indinjatë. Indinjatë e cila bëhet më e mprehtë në kulmin e reagimeve dhe retorikës kundër Enciklopedisë Maqedone. Indinjatë për dy shtetet shqiptare me politikat e tyre të jashtme, të ngathëta e vanitoze. Nuk e di pse nuk më shqitej as atëherë, as tani, një poezi e Xhevahir Spahiut:

Tehut të shpatës kemi ecur rrufe.
Pastaj shpata ka ecur mbi ne.

start