Eshte e vertete qe kriza energjitike kerkon zgjidhje te reja, por pretendimi se energjia berthamore nuk eshte ndotes eshte nje pretendim naiv dhe qe deshmon injorancen e kryeministrit. Shqiperia ka burime te shumta natyrore nga te cilat mund te perftoje energji duke filluar nga ujrat, ererat, dielli etj. Pse u dashka ta minojme Shqiperine me nje central berthamor?

"… ndodh që një njeri të observojë një dukuri që nuk ka shkaktuar ndonjë surprizë tek te tjerët, duke tërhequr vëmendjen ne të dhe zbuluar që të tjerët nuk e kanë observuar…"R.Leriche (.

Të gjithë trupat që ndodhen në sipërfaqen e tokës i nënshtrohen veprimit të rrezatimeve jonizuese natyrore. Jeta e lindur dhe e zhvilluar në këtë mjedis nuk i shmanget këtij ligji, padyshim që njeriu është i lindur dhe i zhytur në këtë intensitet rrezatimi. Ky rrezatim megjithëse ndryshon nga një pikë e planetit në tjetrën është pothuajse konstant që nga kohët e lashta.

Rrezatimi natyror është një faktor i rëndësishëm që ndikon mbi njërëzimin si të gjithë agjentet e tjerë natyrorë, megjithëse nuk duket të këtë ushtruar ndonjë veprim dhe ndikim të dëmshëm mbi gjëndjen shëndetsore të gjallesave në tokë, bile dhe në ato zona ku vlera e tij është disa here mbi vlerën mesatare(1).


Origjina e burimeve natyrore të rrezatimeve jonizuese



Si rezultat i studimeve të shtresave të jashtme të diellit, planeteve, hapësirave ndërmjet yjeve, pluhurave kozmikë, kometave dhe trupave të tjerë u bë e mundur zbulimi i shumë elementëve kimikë. Përbërja kimike e trupave kozmikë studiohet me anën e metodave astrofizike, si përcaktimet spektroskopike, të cilat japin ide mbi përbërjen e shtresave të jashtme të tyre (2). Hipoteza më bindëse sot në astrofizikë pohon si burime të rrezatimit kozmik galaktik shpërthimet që ndodhin në sipërfaqen e yjeve. Ky rrezatim kozmik është i formuar kryesisht nga bërthamat e hidrogjenit-protonet, ka gjithashtu në përbërje dhe bërthama heliumi dhe më pak bërthama më të rënda. Përhapja e elementëve kimikë në kozmos varet nga konditat e formimit të tyre, evolucionit të trupave kozmikë etj. Në hapësirë këto grimca të ngarkuara përshkojnë trajektore helikoidale në këtë fushë magnetike kozmike, duke u përshpejtuar vazhdimisht deri në energji kolosale. Protonet e lëshuara nga sistemi ynë diellor kanë një energji mesatare më të vogël se sa ato ndëryjore dhe intensiteti i tyre varet nga fazat e aktivitetit diellor.

Ky rrezatim i prodhuar nga yjet dhe dielli i quajtur rrezatim parësor dhe që vjen drejt tokës është izotrop dhe pothuajse konstant. Duke kaluar në shtresat atmosferike të Tokës dhe duke u ndeshur me atomet e atmosferës ky rrezatim humbet duke krijuar dy lloje të rinj rrezatimi: rrezatimin dytësor kozmik dhe rrezatimin e "radioizotopeve kozmogjenike"(3).

Nga kozmosi e kanë origjinën e tyre edhe radioizotopët natyrorë që ndodhen të shpërndarë në koren e Tokës si:²³⁸U; ⁴⁰K, të cilët përbëjnë gjithashtu një burim rrezatimi të rëndësishëm.

Afro 4 - 5 miliard vjet më parë kur Toka nuk ishte formuar akoma, një yll i madh supernova shpërtheu dhe formoi një re me lënde difuze me temperatura që arrinin miliona gradë Celcius. Më pas ( 3 - 4 miliard vjet), kjo masë filloi të ftohej dhe u formua sistemi ynë diellor, Toka dhe planetet e tjerë. Si rezultat i reaksioneve të shumta bërthamore, midis protoneve dhe neutroneve që goditeshin në këtë temperaturë fillestare relativisht të lartë, filluan të formohen elementët kimikë. Një pjesë e madhe ë këtyre elementëve kimikë kanë pasur shumë izotopë radioaktivë të cilët pas 3 - 4 milaird vjetësh janë zhdukur duke ngelur vetëm radioizotopët që janë bashkëmoshatarë me Tokën. Këta radioizotopë tokësorë janë të pranishëm kudo në mjedis, tokë, ujë, ajër e deri në brendësi të organizmit të njeriut. Si rrezatimi kozmik dytësore, ashtu dhe radioizotopët tokësorë si burime natyrore ushtrojnë ndikim në organizmin e qënieve të gjalla.


Rrezatimin dytësor kozmik



Ky rrezatim ka përbërje që ndryshon me lartësinë nga sipërfaqja e Tokës. Në shtresën e sipërme të atmosferës mbizotërojnë: protonet, neutronet dhe p^- mezonet me energji të lartë. Duke depërtuar në shtresën e atmosferes drejt sipërfaqes së Tokës, rritet sasia e h^- mezoneve që prodhohen nga zbërthimi i p^- mezoneve, si dhe numri i elektroneve që jonizojnë këto grimca gjatë goditjeve me atomet e elementeve të atmosferës. Pra rrezatimi dytësor në sipërfaqen e Tokës është i përbërë nga h^- mezonet, elektronet dhe nga një sasi relativisht më e pakët e neutroneve (3,4).

Nga këto, h^- mezonet janë grimca të fuqishme, shumë jonizuese, të cilat depërtojnë përmes materialeve, sado e trashë të jetë shtresa e tyre, dhe janë faktori kryesor në rrezatimin global për organizmin e njeriut dhe gjallesave të ndryshme në Tokë. Në gjerësite mesatare gjeografike siç është vendi i ynë, në nivelin e detit doza e përthithur në inde nga rrezatimi i h^- mezoneve dhe elektroneve është 28 x 10^-5 Gy* / vit (ose 28 mRem* / vit), ndërsa përbërja neutronike jep një dozë shumë më të vogël prej 0,35 x 10^-5 Gy / vit (ose 3,5 mRem / vit). Me rritjen e lartësise nga niveli i detit , intensiteti i rrezatimit kozmik dytësor rritet dhe në mënyrë të veçantë rritet komponentja neutronike, e cila ne lartësinë 300 metra bëhet e barabartë me komponentët e tjerë jonizues (2,4,5).


Radioizotopët kozmogjenik në ajër



Nga bashkeveprimi i rrezatimit kozmik me bërthamat e elementeve të ndryshëm që ndodhen në atmosferë, formohen në çdo çast një sasi e madhe radioizotopësh. Në këtë dukuri vetëm katër radioizotopë janë më të rëndësishëm: karboni-14, ¹⁴C; berili-7, ⁷Be; natriumi -22, ²²Na; tritiumi-3, ³H.

Karboni-14, me periodë përgjysmimi 5730 vjet formohet si radioizotop nga kapja e neutroneve termike nga bërthamat e azotit. Sasia mesatare e tij si në mjedisin e jashtëm organik ashtu dhe në organizmin e njeriut është 227 Bq /kgC₂., i cili jep një dozë ekuivalente në organizëm prej 1,2 x 10^-5 Sv (1,2mRem) (7).

Berili-7, me periodë pergjysmimi 53,6 ditë. Ai depozitohet mbi sipërfaqen e fletëve të bimëve duke u futur në brëndësi të organizmit të njeriut ose kafshës nëpërmjet ushqimit. Gjatë një viti sasia e berilit që futet në organizëm është 50 Bq** duke dhënë një dozë ekuivalente prej 0,3 mRem (7).



Shenim: * Gy -grej ose mRem-miliRem janë respektivisht njësi matëse të dozës së rrezatimit të


përthithur.



** Bq , Bekerel është njësia e aktivitetit të një izotopi radioaktiv.



Natriumi-22 dhe tritiumi-3, japin doza akoma më të ulta, respektivisht 0,02 mRem dhe 0,01 mRem në vit, praktikisht këto janë doza të neglizhueshme për organizmin e njeriut (7).


Radioizotopët natyrorë toksorë



Radioizotopët natyrorë tokësorë të formuar qysh në krijimin e Tokës dhe që vazhdojnë akoma të gjinden në të janë:

Kaliumi-40; ⁴⁰K, me periodë përgjysmimi 1,28 miliard vjet dhe është nje beta - gama emetues.

Urani-238; ²³⁸U, me periodë përgjysmimi 4,47 miliard vjet dhe është një alfa emetues. Urani-238 nuk është i vetëm, por duke u zbërthyer formon një familje të madhe radioizotopësh që emetojnë alfa, beta dhe gama emetues të përbërë prej 13 antarësh.

Thoriumi-232; ²³²Th me periodë përgjysmimi 14,1 miliard vjet dhe është alfa emetues. Edhe ky ka familjen e tij në të cilën bëjnë pjesë 10 radiozotopë të cilët emetojnë rrezatime alfa, beta dhe gama (3,7).

Jo te gjithë antarët e “familjeve radioaktive" janë radioizotopë jetëgjatë si prindërit e tyre. Një pjese e tyre janë mjaft jetëshkurtër (disa muaj). Por duke u ushqyer vazhdimisht nga prindërit e tyre që nga koha e formimit të Tokës, ata jetojnë në një ekuiliber shekullor të pazgjidhshëm.

Këta radioizotopë natyrorë janë të shpërndarë kudo në përqëndrime shumë të vogla. Duke qenë të gjithë së bashku ata lëshojnë rrezatim gama të konsiderueshëm, në krahasim me burimet e tjera natyrore dhe që në fizikën bërthamore quhet rrezatim tokësor. Në të dy familjet e përmendura më sipër, të Uranit-238 dhe Thoriumit-232 gjëndet një anëtar pasardhës gazor që është Radoni-222, i cili del vazhdimisht nga çarjet e Tokës ose materialet ndërtimore dhe nëpërmjet frymëmarrjes së njeriut ai depërton në brendësi të organizmit të tij. Të gjitha këto burime natyrore të rrezatimeve, ushtrojnë një ndikim mbi organizmin e njeriut, si rezultat i veprimit të jashtëm dhe futjes së tij në organizëm.


Ekspozimi i jashtëm nga radioizotopët natyrorë tokësorë



Në ekspozimin e jashtëm marrin pjesë vetëm rrezet gama që këta radioizotopë emetojnë, mbasi rrezet beta dhe alfa përthithen pa u futur në organizëm. Intensiteti i këtij rrezatimi ndryshon mjaft nga njëri vend në tjetrin. Jashtë godinave të banimit vlera mesatare e dozës ekuivalente është afro 44 mRem / vit në gjerësitë gjeografike mesatare. Në brendësi të banesave për shkak të materialeve të banimit kjo vlerë është afro 20- 30% më e lartë se jashtë tyre si rezultat i efekteve të rrezatimit të gazit te radonit që lëshohet nga materialet e ndërtimit (1,4,5).

Nga një llogaritje e bërë nga Komisioni Ndërkombëtarë i RadioMbrojtjes (ICRP) për kohën e qëndrimit mesatar në banesë një njeri merr një dozë vjetore mesatare ekuivalente prej afro 35 mRem / vit si rezultat i efekteve të radioizotopëve natyrorë të shpërndarë në koren e Tokës (9).

Radioizotopët kozmogjenik në ajër



Nga bashkeveprimi i rrezatimit kozmik me bërthamat e elementeve të ndryshëm që ndodhen në atmosferë, formohen në çdo çast një sasi e madhe radioizotopësh. Në këtë dukuri vetëm katër radioizotopë janë më të rëndësishëm: karboni-14, ¹⁴C; berili-7, ⁷Be; natriumi -22, ²²Na; tritiumi-3, ³H.

Karboni-14, me periodë përgjysmimi 5730 vjet formohet si radioizotop nga kapja e neutroneve termike nga bërthamat e azotit. Sasia mesatare e tij si në mjedisin e jashtëm organik ashtu dhe në organizmin e njeriut është 227 Bq /kgC₂., i cili jep një dozë ekuivalente në organizëm prej 1,2 x 10^-5 Sv (1,2mRem) (7).

Berili-7, me periodë pergjysmimi 53,6 ditë. Ai depozitohet mbi sipërfaqen e fletëve të bimëve duke u futur në brëndësi të organizmit të njeriut ose kafshës nëpërmjet ushqimit. Gjatë një viti sasia e berilit që futet në organizëm është 50 Bq** duke dhënë një dozë ekuivalente prej 0,3 mRem (7).



Shenim: * Gy -grej ose mRem-miliRem janë respektivisht njësi matëse të dozës së rrezatimit të


përthithur.



** Bq , Bekerel është njësia e aktivitetit të një izotopi radioaktiv.



Natriumi-22 dhe tritiumi-3, japin doza akoma më të ulta, respektivisht 0,02 mRem dhe 0,01 mRem në vit, praktikisht këto janë doza të neglizhueshme për organizmin e njeriut (7).


Radioizotopët natyrorë toksorë



Radioizotopët natyrorë tokësorë të formuar qysh në krijimin e Tokës dhe që vazhdojnë akoma të gjinden në të janë:

Kaliumi-40; ⁴⁰K, me periodë përgjysmimi 1,28 miliard vjet dhe është nje beta - gama emetues.

Urani-238; ²³⁸U, me periodë përgjysmimi 4,47 miliard vjet dhe është një alfa emetues. Urani-238 nuk është i vetëm, por duke u zbërthyer formon një familje të madhe radioizotopësh që emetojnë alfa, beta dhe gama emetues të përbërë prej 13 antarësh.

Thoriumi-232; ²³²Th me periodë përgjysmimi 14,1 miliard vjet dhe është alfa emetues. Edhe ky ka familjen e tij në të cilën bëjnë pjesë 10 radiozotopë të cilët emetojnë rrezatime alfa, beta dhe gama (3,7).

Jo te gjithë antarët e “familjeve radioaktive" janë radioizotopë jetëgjatë si prindërit e tyre. Një pjese e tyre janë mjaft jetëshkurtër (disa muaj). Por duke u ushqyer vazhdimisht nga prindërit e tyre që nga koha e formimit të Tokës, ata jetojnë në një ekuiliber shekullor të pazgjidhshëm.

Këta radioizotopë natyrorë janë të shpërndarë kudo në përqëndrime shumë të vogla. Duke qenë të gjithë së bashku ata lëshojnë rrezatim gama të konsiderueshëm, në krahasim me burimet e tjera natyrore dhe që në fizikën bërthamore quhet rrezatim tokësor. Në të dy familjet e përmendura më sipër, të Uranit-238 dhe Thoriumit-232 gjëndet një anëtar pasardhës gazor që është Radoni-222, i cili del vazhdimisht nga çarjet e Tokës ose materialet ndërtimore dhe nëpërmjet frymëmarrjes së njeriut ai depërton në brendësi të organizmit të tij. Të gjitha këto burime natyrore të rrezatimeve, ushtrojnë një ndikim mbi organizmin e njeriut, si rezultat i veprimit të jashtëm dhe futjes së tij në organizëm.


Ekspozimi i jashtëm nga radioizotopët natyrorë tokësorë



Në ekspozimin e jashtëm marrin pjesë vetëm rrezet gama që këta radioizotopë emetojnë, mbasi rrezet beta dhe alfa përthithen pa u futur në organizëm. Intensiteti i këtij rrezatimi ndryshon mjaft nga njëri vend në tjetrin. Jashtë godinave të banimit vlera mesatare e dozës ekuivalente është afro 44 mRem / vit në gjerësitë gjeografike mesatare. Në brendësi të banesave për shkak të materialeve të banimit kjo vlerë është afro 20- 30% më e lartë se jashtë tyre si rezultat i efekteve të rrezatimit të gazit te radonit që lëshohet nga materialet e ndërtimit (1,4,5).

Nga një llogaritje e bërë nga Komisioni Ndërkombëtarë i RadioMbrojtjes (ICRP) për kohën e qëndrimit mesatar në banesë një njeri merr një dozë vjetore mesatare ekuivalente prej afro 35 mRem / vit si rezultat i efekteve të radioizotopëve natyrorë të shpërndarë në koren e Tokës (9).



Ekspozimi i brëndshëm nga radioizotopët natyrorë tokësorë



Radioizotopët gazorë të dy familjeve të radonit ²²⁰Rn dhe 222 ²²²Rn luajnë një rol të rëndësishëm në studimin e efekteve të rrezatimit jonizues natyrorë në organizmin e njeriut. Nga studimet e bëra në zona të ndryshme të globit toksorë është përcaktuar një vlerë mesatare prej 15 herë më e lartë i nivelit të këtyre dy gazeve radioaktive në brendësi të godinave pak të ajrosura se sa në ajër të pastër. Studimet e shumta nga mjekë radiobiologë kanë treguar se gazet e sipërpërmendur merren në brendësi të organizmit të njeriut nëpërmjet ajrit të thithur, i cili ka në përbërje dhe pluhura të shumtë. Gazi i radonit i thithur ka në përbërje alfa rrezatues të cilët rrezatojnë trakenë, bronket dhe paretet alveolare. Është vleresuar mesatarisht doza ekuivalente vjetore nga të dy radioizotopët e radonit në vlerat 100 mRem / vit. Vlerat e mësipërme janë të ndryshme në vende të globit si psh ne Suedi kjo vlerë është me e madhe se vlerat pranë minierave të uranit të Afrikës Jugore.

Kaliumi-40 ndodhet në sasinë 0,0118% në kaliumin natyror. Me ushqimet që merr njeriu fut mesatarisht një aktivitet prej afro 3,6 x 10⁴ Bq / vit. Vetë njeriu ka një sasi të caktuar të kaliumit natyror në trupin e tij. Një njeri normal me peshë 70 kg ka rreth 140 gram kalium që zë një aktivitet afro 4200 Bq. Dozat ekuivalente vjetore të tij vlerësohen në 18 mRem.

Urani-238 futet në organizëm nëpërmjet ushqimit dhe përqëndrohet kryesisht në kocka dhe veshka. Në zonat me radioaktivitet natyror mesatar në organizëm hyjnë rreth 5 Bq/vit duke dhënë një dozë ekuivalente afro 1 mRem.

Thoriumi-232 depërton në organizmin e njeriut kryesisht nëpërmjet frymëmarrjes me anë te pluhurave. Ky, bashkë me pasardhësit e tij, radonin gazor japin një dozë ekuivalente afro 1,6 mRem/vit. Kjo dozë shkaktohet kryesisht nga grimcat alfa të cilat janë shumë jonizuese dhe më pak depërtuese. Në tabelën Nr. 1 paraqitet doza ekuivalente biologjike (mRem) nga burimet natyrorë të rrezatimeve.

Ekspozimi ndaj mbetjeve radioaktive të industrisë bërthamore



Në botë ka qindra reaktorë e centrale bërthamorë, të cilat përdoren për prodhimin e radioizotopëve artificialë dhe të energjisë elektrike. Kështu, nga të dhënat e Agjensisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike në Vienë, Austri, numri i përgjithshëm i reaktorëve që janë në aktivitet në të gjithë botën për prodhimin e energjisë elektrike është 438, të cilët prodhojnë një sasi energjie totale në 353,298 MË (e). Kështu për shëmbull në Francë janë në aktivitet 59 centrale bërthamore, në Japoni 54 centrale bërthamorë dhe në SHBA 104 centrale bërthamorë (11). Këto centrale dhe reaktorë bërthamore lëshojnë vazhdimisht në mjedis radioizotopë në sasira të vogla, në gjëndje të gaztë e të lëngët, të cilat janë ne monitorizim të vazhdueshëm nga qëndra të specializuara për kontrollin e mbrojtjen e mjedisit. Kështu për shembull si rezultat i monitorimit të qëndres së kontrollit dhe mbrojtjes së mjedisit në qytetin Paks, Hungari, në të cilin ndodhet centrali bërthamor i Paksit, lëshohen në mjedis (matjet e bëra në mostrat e barit) afro 1,6 Bq / kg ^110mAg dhe në lumin e Danubit (mostrat e ujit) afro 5 Bq / kg ⁶⁰Co, sasira këto të konsiderueshme të lëshuara në mjedis (12).

Energjia berthamore është fiksuar në kujtesë të njerëzve me tragjeditë e tmerrshme të shpërthimeve bërthamore të SHBA, të kryera në qytetet Japoneze të Hiroshimës dhe Nagasakit ku humbën jetën mijra njerëz dhe duke lënë pasoja të konsiderueshme në brezat e ardhshëm. Jo pa influence ishte dhe shpërthimi i centralit bërthamor në Çernobil të Ukrainës. Efektet e këtij aksidenti në pranverën e vitit 1986 u ndien në disa shtete të Evropës duke përfshirë dhe territorin tonë, sidomos zonën veri-lindore. Mostra dhe kampione të shumta si të qumështit, mishit, zarzavateve, bimëve medicinale u grumbulluan në Institutin e Fizikës Bërthamore, duke kryer matjet e tyre dhe duke dhënë rezultatet e ketyre matjeve pranë Komisionit të Emergjencës së ngritur në atë periudhë.

Industria bërthamore sot është e tille që rigoroziteti, vigjelenca e siguria ndaj tyre është në shkallën më të lartë, pasi këto impiante bërthamore industriale janë plotësisht nën kontroll të njeriut.



Veprimi biologjik i rrezatimeve jonizuese dhe mbrojtja ndaj tyre

Veprimi biologjik i rrezatimeve jonizuese është i tipit somatik dhe gjenetik. Veprimi somatik ka të bëjë me njeriun e rrezatuar, ndërsa gjenetiku me pasardhësit e njeriut të rrezatuar, duke u manifestuar me ndryshime të trashëgimisë në ta sipas ligjit të transmetimit të karakterit. Efekti i rrezatimit varet nga vëllimi dhe natyra e indit të rrezatuar, nga koha e zgjatjes së rrezatimit, mosha e njeriut të rrezatuar etj (13).

Veprimi somatik mund të jetë i hershëm, si rezultat i marrjes së dozave të mëdha të mënjëhershme ose i vonë nga marrja e dozave të vogla të herëpashershme dhe që quhet ndryshe dhe efekti stokastik. Zakonisht dëmtimet profesionale janë të vona e të tipit kronik, si rrjedhojë e thithjes së vazhduar e të zgjatur të sasive të vogla të rrezatimeve jonizuese.

Dihet që në përbërjen e indeve të gjalla uji zë afro 75% të masës së tyre. Nën veprimin e rrezatimeve jonizuese ndodh ndryshimi i vetive kimike, si rezultat i veprimit direkt (dezintegrimi i molekulave në indin qelizore) apo i veprimit indirekt (formim i radiakaleve të lira). Në se në një ind qelizor do të ndodhë ngacmimi i molekulave të përbëra, atëhere kjo do të shpjerë ose në shkatërrimin e molekulave ose në formimin e radikaleve kimike me valenca të pangopura. Si rezultat i veprimit të rrezatimeve jonizuese në indet e shëndosha të organizmit, që kanë në përbërje afro 75% ujë, në solucionet ujore lindin jone pozitive dhe negative të ujit që janë të paqëndrueshme dhe japin të ashtuquajturat radikale të lira, pra grupe që përbëhen nga hidrogjeni dhe oksigjeni sipas skemës së mëposhtme (13,14).

H₂O + rrezatim jonizues---- H₂O + e^-, krahas tyre formohet uji oksigjene H₂O₂ në të cilin oksigjeni atomik O si dhe lëndet e tjera që janë në qelize kanë veti të forta oksiduese dhe toksicitet të lartë.

H₂O + H₂O⁺ ------ H₃O⁺ + OH^-

H₂O + e^- ------- OH^- + H

Këto komponime me efekte toksike te larta duke vepruar mbi qelizat e shendosha prishin veprimtarine e tyre normale.

Efekti somatik shprehet me ndryshime ne gjak (neutropeni me zhvendosje majtas, paksim te bazofileve dhe eozinofileve, limfocitoze, mononulkeoze, anemi me shpesh aplastike etj), rënie të flokëve, radiodermite, atrofi të testikujve ose të vezoreve, kancer, katarakte, vonesë në rritje nga rrezatimi i epifizave te fëmijët etj.

Për mbrojtjen e personelit punonjës, të pacienteve dhe të popullatës që punojnë në ambjente me rrezatime jonizuese, pacientëve që i nënshtrohen radiodiagnostikimeve te ndryshme ose te popullates, tre jane kriteret e mbrojtjes se tyre nga këto rrezatime.

1) koha sa me e shkurtër e kohës së punës ose e ekzaminimeve të ndryshme; 2) përdorimi i ekranve mbrojtëse me xhame të plumbuar, ekraneve të plumbuar si dhe përdorimi i përpareseve të plumbuara; 3) përdorimi i manipulatorëve në distancë, masha, duart mekanike etj, me qëllim që të rritet distanca midis manipulatorit dhe burimit të rrezatimit jonizues. Për popullatën në përgjithësi nuk duhet të kalohen nivelet e lejuara maksimale të përcaktuara nga Komisioni Kombetarë i Radioambrojtjes për radioizotopë të përcaktuar nga ky komision. Sot është bërë e mundur diagnostikimi me metoda të ndryshme diagnostikuese si rezultat i përmiresimit të cilësisë së aparturave që prodhojnë rrezatim jonizues, duke bërë të mundur mbrojtjen në maksimum të pacientit dhe mjekut diagnostikues.