Shqipni tavolinash
Artan Lame
Tek një zonë nga anët e Medresesë, Bashkia së fundmi sistemoi, shtroi e asfaltoi rrugicat. Javën e parë u duk si bekim, ndërsa javën e dytë u kthye në mallkim. Të gjitha pusetat u vodhën. Deri atëherë, vërtet rrugicat kishin qenë të pashtruara, por pusetat ose ishin mbushur me dhera dhe nuk kishin nevojë për kapak, ose ishin mbuluar prej kohësh dhe nuk i dinte njeri ku ishin. Shtrimi me asfalt, zbuloi gjithë pusetat e vjetra dhe vuri të reja atje ku mungonin. Por zbulimi i pusetave i bëri ato taktikisht të sulmueshme dhe brenda një jave ato u vodhën të tëra. Gratë e zunë inatin me Bashkinë që ju rregulloi rrugën, se po ju binin kalamajtë brenda. Burrave ju kujtua Albert Vërria: "Po me urën ç‘patën xhanëm". Ndërsa pleqve, ju kujtua llafi i vjetër i popullit "m... që ka zënë kore, mos e ngacmo se qelb dynjanë". Se vërtet që pusetat e vjetra nuk dukeshin, por ato ishin aty prej shekujsh, ndërsa tani që i zbuluan dhe i vunë të reja, ato rrojtën vetëm një javë.

Pasi makinat filluan të thyejnë amortizatorët dhe pleqtë këmbët nëpër grykat e mprehta, u gjet një zgjidhje që, si të gjitha zgjidhjet shqiptare, vjen nga thellësia e shekujve. Bënë disa kapakë me dërrasa të trasha të mbërthyera dhe i fiksuan mbi gojët e pusetave. Çuditërisht, zgjidhja funksionoi. Shkoni t‘i shihni po s‘besuat. Po të kishin blerë kapakë të rinj prej gize do të ishin zhdukur prapë brenda javës, ndërsa askush nuk rrezikon të shkojë e të shkulë ca dërrasa të vjetra.

Nga pikëpamja e zgjidhjes së hallit, gjetja rezultoi funksionale, ndërsa nga pikëpamja e zhvillimit historik, duhet të themi se, nga epoka e hekurit u kthyem në epokën e drurit. Prej këndej, një hap na ndan pastaj nga epoka e pemëve.

Atyre anëve të qytetit ka ndodhur edhe një devolucion tjetër i ngjashëm. Ishte dikur midis një copë lulishteje të vockël, një bust bronzi i Misto Mames. Një ditë busti i heroit u zhduk dhe pak më vonë ajo copë tokë u rrethua me një mur guri që e përfshiu brenda një oborri. Në këtë rast, patëm kalim nga epoka e bronzit në atë të gurit, ose të neolitit, siç do thosh arkeologu.

Qeshni, qeshni, por mos harroni se këto nuk po ndodhin në zemër të Afrikës, apo në ishujt e Zelandës së Re, por bash në mes të vendit ku rrojmë.

ÇESHTJE SISTEMI

Rrjeta e drejtësisë zuri një tjetër peshk dhe, me të mëdhenj e të vegjël, vrapuan ta shohin sa i madh ishte. Doktor me zanat, profesor me titull, e zunë tek merrte ryshfet dhe ka një javë që s‘ka gazetë e televizor, që s‘e nxjerr të zinë duke hipur e zbritur shkallët e gjykatës. Tek e pashë herën e parë, thashë mirë t‘i bëhet, herën e dytë më erdhi keq, të tretën thashë sa turp. Ky i shkreti e kish rregull të merrte gjysmën e asaj që kërkon filani. Filani është një tjetër doktor me titull, ndërsa ky që më jep informacionin është një miku im doktor pa titull.

Po atëherë, këtë tjetrin kur do ta zënë, po 80% të mjekëve që sipas sondazheve marrin ryshfet, kur do t‘i zënë? Po 50% të bizneseve që kanë evazion fiskal, kur do t‘i zënë? Po 90% të zyrtarëve që shesin tenderët, kur do t‘i zënë? Po profesorët që shesin provimet, zyrtarët që shesin pronat, varrmihësit që shesin varret, kur do t‘i zënë? Po funksionarët që shesin licencat, doganierët që shesin doganat, pyjorët që shesin pyjet, gjykatësit që shesin gjyqet, mjedisorët që shesin mjedisin, gjeneralët që shesin fishekët, gazetat që shesin kolonat, deputetët që shesin votën, priftërinjtë që shesin kocka, hipotekat që shesin tapitë, ndërtimorët që shesin ndërtimet dhe komunarët që shesin ç‘ka mbetur nëpër komuna, kur do t‘i zënë? Dhe në u bëftë kiameti dhe i zënë të gjithë këta, ku do t‘i fusin? Po edhe në gjeçin ku t‘i fusin, kush do t‘u japë të hanë bukë e gjellë gjithë këtyre, se do bëhen më shumë brenda se jashtë!

E kam rrahur një herë këtë hall, ku arrestuan kryetarët e Komunës së Kasharit, atë që ishte më parë dhe atë që u vu më pas. Jo dy, po dymbëdhjetë kryetarë të ndërrohen, njëlloj do vjedhin. Mor po, edhe ju që më lexoni, t‘u vënë kryetarë komune atje, prapë do vidhni. Se është pazari sheshit, ligjet më shumë s‘janë se janë dhe do kurajë prej Nënë Tereze që ta mbash dorën. Italianët, që ia dinë radhën muhabetit më mirë se ne, edhe për të mira edhe për të liga, kanë një llaf: "rasti e bën njerinë hajdut" (l‘occasione fa l‘uomo ladro). Dhe në një sistem të shpartalluar si ky i yni, rastin as nuk lipset ta kërkosh se të zë këmbët gjithandej. Pastaj, kur rrjeta zë ndonjë fakir, atëherë lëshohemi të gjithë të betohemi për nder, din e iman.

Në një botë të tillë që qelbet erë si kjo e jona, do ketë rrojtur edhe Krishti, kur u tha të zemëruarve: "të gjuajë gurin e parë, kush është pa mëkat". Me ç‘duket njerëzia aso kohe, do kenë qenë më të virtytshëm se ne sot, se askush nuk guxoi të gjuante gurin. E ka thënë Edi Rama përpara meje, kështu që nuk e marr dot meritën: "Nuk janë njerëzit që prishin sistemin, por është sistemi që i prish njerëzit". Sot ne, nga që përtojmë t‘i hyjmë e ndërrojmë sistemin, të ndreqim ligjet e të ngremë institucione, të hapim mendjet e të ngremë sistemin, i biem shkurt tregojmë me gisht peshkun në rrjetë dhe shkojmë tej duke pritur rastin tonë.

VITI I VITOVE
As i njihni, e aq më pak kini për t‘i njohur tani që të dyja shkuan nga kjo jetë. Njëra Vito, më saktë Vitori, ka qenë infermiere e Shtabit të Përgjithshëm në kohë të Luftës. Hiqte pas nëpër male, veç të tjerave, edhe djalin 9 vjeç. Kam dëgjuar historira nga më të frikshmet për ato endje dimrave e gërxheve. Djali është konsideruar Partizani më i ri i Lëvizjeve Partizane në Europë. Është edhe dekoruar nga Jelcini për këtë. Pas Lufte, Vitoja rrojti e rrojti sa të shihte që djali u bë ushtarak dhe pastaj rrojti ta shihte edhe të dënohej me 15 vjet burg, si armik i Partisë dhe i Popullit. Rrojti edhe për të shikuar djalin të dilte nga Burgu më ‘91-shin.

Vitoja tjetër, ka qenë edhe ajo partizane. Nga Kuçi, fshati i autobusit që ecën brinjazi. U plagos dhe mezi i shpëtoi vdekjes me njëmijë halle. Pas Lufte u bë oficere. Ka qenë në grupin e parë të oficereve femra. Rrojti të bëhej edhe oficere në Armën e Tankeve, të atyre tankeve që sot nuk i kemi më hiç. Rrojti edhe të martohej e të bënte fëmijë. Pastaj i dënuan burrin, edhe ai oficer, si armik të Partisë dhe të Popullit. Rrojti akoma.

Të gjithë bëjmë prova të themi e të gjejmë nga një teori për absurdin e regjimit që dënonte besnikët e vet, por kjo s‘është gjë, se çdo regjim ia del të krijojë besnikë, ku nga budallallëku, e ku nga interesi. Më absurd akoma, ishte regjimi kur dënonte jo vetëm ata që i qenë besnikë, por edhe ata që i kishin hyrë malit me idealizmë të shenjtë. Do vazhdojmë të bëjmë filozofira, pa e kuptuar dot asnjëherë psenë e këtij absurdi, që thyente zemra, ëndrra e jetë. 2008-a i mori të dyja Vitot. Qenë ndër të fundit që mund të shpjegonin ëndrrën e kohës së tyre, tani, në një epokë që nuk i qas ëndrrat.

Të lehtë e paçin dhenë sipër!

SHENIM

Që ta dini dhe ju, këto shkrime para se të shkojnë në gazetë, i lexon ime shoqe që bën edhe redaktoren. Kësaj radhe, ajo nuk qe dakord, se i dukesh sikur mbroja atë doktorin. Të paktën, të jeni me mua ju të tjerët, pasi unë atë e përdora thjesht si shembull, se shumë mirë mund të përdorja gjithkënd tjetër nga ata që ka ca kohë që prokuroria po u bie pas.
Shqip