Bulqiza, nje "El Dorado" qe banohet prej te mjerev

Bulqiza, një \"El Dorado\" që banohet prej të mjerëve

Nga Bulqiza, Gjergj Marku
14-08-2007

Rrëfimi i inxhinierit Jorgo Kola, gjirokastritit që u rrit me minierën

Jeta në ferr për 12 mijë banorë, por jo për të huajt \"koncesionarë\" që vazhdojnë ta rrjepin nëntokën shqiptare
Jorgo Kola, inxhinieri gjeolog me origjinë gjirokastrite, është nga të paktët ardhacakë që ka mbetur në qytetin e Bulqizës, qytetit verilindor nga më heterogjenët e Shqipërisë deri në vitet '90. Është nga ata inxhinierë \"legjendë\" të Bulqizës së kromit, që ka bërë epokë për nga guximi dhe optimizmi që ka shfaqur gjithnjë për krom-mbajtjen e këtij pellgu, nga më të mëdhatë në Evropë. Nëse djalosh i ri, që në vitin 1948 filloi punën kërkuese në nëntokë, në Marinzë apo Patos, pas disa peripecive si \"sabotator në naftë\", jetën do t'ia kushtonte Bulqizës deri në ditët e sotme dhe për të mos iu penduar asnjëherë kësaj zgjedhjeje në një ndër vendet më të vështira me dimër të acartë, pak metra tej të famshmes \"Qafë e Buallit\". Ndonëse sot, Bulqiza është rrënuar dhe mund të cilësohet pa drojë \"Kryeqyteti i mjerimit shqiptar\", tashmë në pension, ai vazhdon të jetojë me familjen në një pallat trekatësh, ndanë rrugës kryesore, me të vetmin simbol domethënës që i ka mbetur qytetit minator m'u përballë dritares së shtëpisë: portretin e skulpturuar të \"Minatorit të panjohur\".
***
Bulqiza sot gjendet në agoni edhe pse banorët e saj shkelin çdo ditë mbi nëntokën më të pasur në Evropë sa i përket kromit. Kjo është trishtuese për inxhinierin Jorgo Kola, ndërsa rrëfen historinë e formimit të kësaj miniere, shfrytëzimi i të cilës filloi në karrierë që në vitin 1940 nga italianët. Më pas do të fillonin tunelet e nëndheshme, për të rënë sot deri në 6 metra nën nivelin e detit dhe, vit pas viti, ai pellg do të merrte emër në të gjithë vendin. Bulqiza, në njëfarë mënyre po perceptohej si \"El Dorado\" e Veriut. Miniera kërkonte gjithnjë punëtorë dhe ata vinin nga ana e anës, mbase dhe duke shkelur rregullat e rrepta të mos largimit nga bujqësia, fshatrat, kooperativat. Kur vinte puna tek Bulqiza, shteti i asaj kohe e mbyllte njërin sy për punëtorët e ardhur aty, ndonëse pa autorizimin e autoriteteve partiake të zonave të ndryshme. Vinin këtu nga Mati, Mirdita, Lezha, Shkodra, Puka, Dibra, Kukësi, por dhe nga pjesa e Jugut të Shqipërisë. Ishte qyteti që trajtohej më mirë nga shteti në furnizime dhe jetën sociale. Fakti qe i thjeshtë, në njëfarë mënyre Bulqiza, me kromin që mbante në gjirin e saj, po \"çante bllokadën\". Ishte si një serum i vendit komunist, për të mposhtur bllokadat e armiqve të radhës. Sa më shumë krom e bakër të nxirrej nga nëntoka, aq më shumë bukë dhe ushqime do të kishte popullata në mbarë vendin.
Ndaj, syri i qeverisë komuniste ishte drejtuar nga Bulqiza. Gjithçka i dedikohej kromit, këtij minerali magjibërës, që Perëndia ia kishte dhënë me tepri Shqipërisë. Për aty u drejtua dhe armata e specialistëve më të mirë në vend, gjeologo-kërkues dhe ata të shfrytëzimit. Asnjëherë nuk u kursyen shpenzimet për investime në minierë, Fabrikën e Pasurimit, Uzinën e Ferrokromit e me radhë. Për ta bërë më ekonomik transportin e mineralit të kromit, nga vitet 1985 filloi dhe ndërtimi i hekurudhës Milot-Rrëshen-Klos, duke u skicuar si një nga udhët e hekurta më moderne në Ballkan. Për pak muaj ajo do të lidhej me traverbankun gjigant të Klosit, prej nga ku, me tren, do të merrej kromi i nxjerrë nga \"barku\" i pellgut Bulqizë-Krastë, por projekti mbeti në gjysmë dhe u shkatërrua i tëri në emër të \" teorisë zero\"! Duket se skeletet e urave të gjata e veprave të artit të madh, që nga Miloti e deri në Klos të Matit, tunelet, si dhe traseja do të mbeten akuza e dukshme për ç'bërësit e ekonomisë kombëtare.
***
Vitet pas '90-të do të vinin gjithçka kokëposhtë në këtë industri dhe më pas, kalvari i vuajtjeve do ta ndiqte gjatë qytetin, së bashku me qindra minierza Mat-Bulqizë dhe gjithë konvejerin prodhues e përpunues deri tek produkti, për t'u shndërruar në arenën e një abuzimi të pashoq dhe të një politike antikombëtare, që qeveritë postkomuniste kanë ndjekur me këtë pasuri të vyer të shqiptarëve. E tregon këtë dhe zymtësia që ka ngërthyer Bulqizën, e cila nga \"El Dorado\" e Veriut, është kthyer në një ferr të vërtetë për jetët e mëse 12 mijë banorëve që vazhdojnë të banojnë atje. Por jo për të huajt \"koncesionarë\" që vazhdojnë ta rrjepin nëntokën shqiptare, pa dhënë as edhe një lloj impakti social në atë truall me një \"minierë floriri\" poshtë këmbëve!...

Kola: Aksidentet? Ka 20 vite pa u bërë raport gjeologjik
Kromi, pasuri deri më 2100, shteti fal pasurinë kombëtare
Zoti Kola, e çuditshme, gjirokastrit i vetmuar në malësitë e Bulqizës?
Për mua, aspak! Që i ri fare e pata kthyer në kredo të jetës sime ardhjen në Bulqizë dhe i falem këtij vendi, edhe pse po përjeton një gjendje shumë të vështirë që nuk e meriton.
D.m.th., kur thua \"i falem këtij vendi\", ka diçka sinjifikative në ardhjen e parë tuajën këtu?
Natyrisht. Erdha në ato vite për të gjetur lirinë, dhe nuk u gabova.
Bëhet fjalë për vite të hershme, pasi të paktën në përvojën tuaj shënoni plot 32 vite punë këtu...
Bëhet fjalë për vitet 1949, kur sapo kisha dalë nga bankat e shkollës si Inxhinier Gjeolog i emëruar në Marinzë, edhe pse vumë 12 puse naftë në shfrytëzim, na ndoqi fati i \"sabotatorit\"!
Përse, me çfarë lidhet kjo?
Qe koha kur ministër i linjës ishte Adil Çarçani dhe ne arritëm të futim në linjë prodhimi plot 12 fontana, por na ndodhi eksplozion në njërën prej tyre, këtu na kapi dhe damka e sabotatorit dhe u detyrova të kaloj disa peripeci.
Pastaj?
E vendosa: të ikja prej andej një herë e përgjithmonë, por nëntokës nuk mund t'i ndahesha.
Ju shkoi mendja tek Bulqiza, tek kromi, përse?
Kisha dëgjuar për dy burra, me të cilët mund të punohej, njerëz të besës, trima e kurajozë si dhe organizatorë të zot, Todo Mançi dhe Sinan Xhenili. Qenë të vetmit drejtues në Shqipëri që nuk linin kënd për kollaj të futnin hundët në punët e minierës, të politizonin njerëzit, punëtorët dhe inxhinierët. Bulqiza, ndoshta, qe i vetmi vend ku bëhej më shumë punë se politikë. Shteti gjithashtu kishte interes nga përvoja e këtyre njerëzve dhe kromit që nxirrej, për të plotësuar ekonomikisht defektet e tjera të sistemit.
Dhe erdhët në Bulqizë... Ju tërhoqi vendi?
Më tërhoqi puna, i jemi kushtuar me gjithë shpirt kërkimit të kromit dhe në fakt, në pak vite, ekipi gjeologo-kërkues eksploroi tërë pellgun krommbajtës në një prerje 6 km Bulqizë-Batër, duke dhënë konkluzione të guximshme shkencore, që nuk ishin dhënë nga inxhinierë të huaj, madje përmes këtyre të dhënave shkencore u pasurua dhe skedari kërkues i Gjeologjisë Botërore.
Duke u kthyer pak në kohë, kur daton fillimi i punimeve në këtë minierë?
Bulqiza kishte rënë në sy të të huajve që në vitet 1940, sidomos të italianëve, pasi një banor vendas, Hamit Duriçi u kishte dërguar tek posta e tyre ushtarake \"një gur të zi të \"çuditshëm\" të këtyre maleve dhe ata e kishin analizuar, duke e vlerësuar si nga mineralet më të mira të kromit në Evropë. Ndaj, filloi shfrytëzimi në karrierë nga banorët vendas për llogari të italianëve, duke e nxjerrë me qysqi e varre dhe mbajtur kromin me mushka deri në qafën në jug të qytetit të sotëm. Më pas ndërpritet shfrytëzimi, derisa filloi në vitet e para të pasluftës.
Ka patur studime të sakta në vite për krom-mbajtjen e këtij pellgu?
Po, natyrisht, janë bërë kërkime serioze hap pas hapi. U hapën galeritë e para, deri tek puset dhe dishenteritë, ndërsa prodhimi shtohej vit pas viti. Viti 1984 shënon dhe shifrën rekord të prodhimit, plot 510 mijë ton krom. Sot punohet tek niveli 16, ku është kaluar thellësia 6 metra nën nivelin e detit. Por, krom ka dhe më poshtë.
Sa më poshtë?
Deri në 250 metra nën nivelin e detit. Kërkimet gjeologjike e argumentojnë diçka të tillë, ndërsa unë them se ka ende më poshtë, mbase deri në 400 metra nën nivelin e detit. Të mos harrojmë se deri më tash janë bërë 800 km punime minerare dhe gjithçka është vërtetuar në terren, nga ato që ne kërkuesit shqiptarë kemi shënuar nëpër harta.
Çfarë do të thotë kjo?
Që akoma gjenden tonelata kromi në këtë pellg gjigant. Nëse deri tani është nxjerrë nga nëntoka e Bulqizës mbi 13 milionë ton krom, ka ende në mënyrë të sigurt edhe 6 milionë ton të tjera.
Atëherë, sa vite punë mund të ketë këtu?
Të paktën deri në vitin 2100, thjeshtë me studimet e bëra deri më tash. Por kërkimet mund të vazhdojnë më tej nëse sistemi do të funksionojë dhe jo të abuzohet thjesht me shfrytëzimin pa kriter.
Ka patur zbulime vitet e fundit?
Jo, as edhe një ton krom nuk është zbuluar që prej vitit 1990, dhe kjo është papërgjegjshmëri e skajshme e shtetit për këtë pasuri kombëtare.
Po raporte gjeologjike, janë hartuar?
Duhet thënë se, që nga vitit 1988, as dhe një raport i tillë nuk është bërë, kur të paktën duhet të ketë një në 4-5 vite. Imagjinoje, 20 vite pa asnjë raport gjeologjik! Kësisoj nuk kanë si të mos ndodhin edhe aksidente.
E përligj faktin e një skamjeje të tillë, një pasuri kaq e madhe nën këmbët e këtij qyteti?
Jo, kurrë, e shihni si është katandisur qyteti, as dhe një investim, qindra minatorë dhe banorë të tjerë të pastrehë e të papunë, kur kjo pasuri duhej ta begatonte atë. Nëse e keni parë, mbi kryet e qytetit rrinë 5 milionë ton steril i përzier, ku rrëmon i gjithë qyteti, fëmijë, gra e pleq, me trasta e kova. E pra atje, nga studimet që kemi bërë, ka krom shumë të pasur në trajtë copërash nga 8-16%.
Si mund të vlerësohet në lekë kjo pasuri?
Janë afro 120 miliardë lekë që duhej t'i menaxhonte pushteti lokal, bashkia, duke përmirësuar sistemin urban dhe social të qytetit, dhe as që do të kishte nevojë të merrej me \"thërrime\" ndihmash sociale për njerëzit nevojtarë të këtij vendi.
Por, çdo gjë bëhet e paorganizuar dhe jeta e banorëve shkon si mos më keq, ashtu si edhe po ngjet shkurtimi i jetës së minierës. Kjo më bën të ndjehem keq, si inxhinier i vjetër që kam vënë bazën shkencore të këtij vendburimi të kromit.
Keni besim se gjendja mund të përmirësohet?
Natyrisht, sepse janë dhe 100 vite shfrytëzim të këtij pellgu por, sigurisht, nëse shteti do ta vlerësojë si pasuri të vyer kombëtare dhe do të dijë të sillet me të, në të mirën e shtetasve të vet.

Bulqiza, nje "El Dorado" qe banohet prej te mjerev

Bulqiza, nje "El Dorado" qe banohet prej te mjerev

Bulqiza, nje "El Dorado" qe banohet prej te mjerev :: Komentet