Vetëvrasjet, një dhimbje e injoruar nga shteti dhe shoqëriaIntervistoi Av.Dr. Bashkim Nikolla





1.Cila është gjendje e fenomenit të vetëvrasjes sipas studimit "Vetëvrasja dhe motivet për të jetuar"?Dje u varros një vogëlush 10-të vjeçar, i cili i dha fund jetës në moshën miturake, duke u varur në një degë kumbulle, atje e ku lozte përditë me shilarsin e tij. Pardje u vetëvra një 22 vjeçare në Tropojë, një ditë më parë një 25 vjeçar nga Pogradeci u vetëvra me kabëll elektrik... dhe kështu kronikat e zeza mund të vazhdojnë çdo ditë. Nga ana tjetër qetësi dhe indiferentizëm.

Në mënyrë shumë telegrafike, disa nga dukuritë më kryesore të fenomenit të vetëvrasjes, janë këto:

Në çdo 24 orë, ose çdo ditë, 1 person vetëvritet; në çdo 11 orë, 1 person tenton të vetëvritet, shifrat reale janë shumë më të larta se të dhënat zyrtare; duke filluar nga viti 2000 e deri në vitin 2007, kurba e vetëvrasjeve, vjen vetëm në rritje; para viteve 1990, numri i vetëvrasjeve ka qenë i pa përfillshim; shkalla e vetëvrasjeve (vetëvrasje në 100 000banorë) në vitin 2007 është 7.001, gati dy herë më e lartë se në Kosovë; ndërsa në botë vetëvrasja është shkaku i dhjetë i vdekshmërisë, në Shqipëri, grupi: trauma, helmime, aksidente, evidencohet si shkaku i katër i vdekshmërisë, pra shumë më e lartë se mesatarja botërore; kurse vetëvrasja, që zë 30% të grupit të mësipërm, evidencohet si shkaku i pestë ose i gjashtë i vdekshmërisë, shifër kjo më tepër se dyfishi i shkallës botërore. Dhe në vazhdim mund të renditim dukuri të tjera: për grup moshat e të miturve, adoleshentëve, vetëvrasja, evidencohet si një nga shkaqet kryesore të vdekshmërisë, shkalla e vetëvrasjes së të miturve është shumë më e lartë se ajo botërore (2-2.95). , kohët e fundit vëtëvrasjet e kësaj grup-moshe janë shtuar në mënyrë të ndjeshme; shkalla e vetëvrasjeve të adoleshentëve dhe të rinjve, është më e lartë se ajo e grup moshave të rritura, sidomos të grupit mbi 60 vjeç, ku në shkallën botërore zë vendin e parë, pra në Shqipëri, shkalla botërore e vetëvrasjeve paraqitet përmbys; vetëvrasja renditet menjëherë mbas vdekjeve automobilistike, në vitin 2008, ka rritje të ndjeshme të vdekjeve dhe mbytjeve aksidentale; shkalla e vetëvrasjeve është më e lartë se ajo e vrasjeve, shumë më e lartë se e vdekjeve aksidentale dhe fare pranë vdekjeve automobilistike. Në qoftë se do të evidencoheshin të gjitha rastet e vetëvrasjeve, ashtu si evidencohen vdekjet nga aksidentet automobilistike, shkalla e vetëvrasjeve do të ishte ndjeshëm më e lartë.



2. Ç'të veçanta sjell ky libër?

Studimi "Vetëvrasja dhe motivet për të jetuar", është i i pari i llojit të tij dhe cili sjell njohuri të reja të panjohura nga lexuesi i thjeshtë deri tani për fenomenin e vetëvrasjes. Pavarësisht nga disa studime të pjesëshme dhe sporadike, deri tani, fenomeni i vetëvrasjes ka qën i injoruar, gje që e vërteton edhe mungesa e një studimi komplemetar.

Ai është i destinuar për çdo kategori lexuesi, i domosdoshëm për personat përgjegjës të cilët kanë në ngarkim individë me prirje vetëvrasëse, apo me probleme të rënda të shëndetit mendor, patologjik, apo fizik etj, por njëkohësisht i domosdoshëm për edukimin konkret qytetar, në fushën e njohjes dhe parandalimit të vetëvrasjes, i nevojshëm për specialitët e drejtësisë penale dhe punonjësit e policisë, një dritare më tepër edhe për psikologët dhe punonjësit social, ai duhet të jetë një libër në bibliotekën e çdo familjeve, ashtu si libri i guzhinës, mjeku i vetëvetes, apo libri i shpegimit të endërrave.



3. Kujt i drejtohet ky liber dhe cfare synimi ka ai?

Në kuptim të përditshëm, ky libër ju drejtohet të gjithve: individit, shoqërisë, shtetit, pushteteve, legjislativit dhe politikës. Konkretisht i drejtohet: individit, për ta vlerësuar dhe dashuruar më shumë jetën e tij dhe të të tjerëve. Nëpërmjet këtij studimi ai do të mund të njohë më mirë fenomenin e vetëvrasjes, si dhe mënyrat e parandalimit të saj; shoqërisë për të qënë më sensible ndaj fatit të individit, sidomos atyre të pambrojtur, s htetit, për të flakur tej nënvleftësimin dhe indiferencën ndaj fenomeniit të dhimshëm të vetëvreses dhe për ta parandaluar atë nëpërmjet institucionave, mjeteve, metodave dhe instrumenteve të posaçme; legjislativit, që të mos jetë në rolin e spektatorit në humbjet e qindra jetëve të pafajshme adoleshentësh dhe të rinjsh, të cilat, s'janë gjë tjetër veçse viktima të këtij realiteti, duke rregulluar raportet e vetëvrasjes me legjislacionin në tërësi dhe ligjin penal në veçanëti, politikës, që të hulet më në tokë, pranë halleve dhe shqetësimeve të mëdha të njeriut të thjeshtë dhe sidomos individëve që mendojnë se vetëvrasja është një gjë e huaja për ata dhe të afërmit e tyre, pasi vetëvrasja mund të trokasë në çdo portë. Përveç të tjerash ky studim përmban edhe të dhëna enciklopedike, historike, arkivore, njohuri psikologjike, penale, .kriminologjike, sociale etj.

4. Cila është shkurtimisht përmbajtja?

Pa përmendur lëndën e këtij studimi, e cila është shumë e gjerë, në mënyrë sintetike, mund të themi se ai trajton fenomenin e vetëvrasjes në të gjitha fazat e evoluimit të tij, që nga lindja e mendimit, shfaqja e tij, përgatitja, tentativa dhe realizimi.Në trajtimin e këtyre problemeve, gjithmonë është synuar aspekti i parandalimit të kësaj vepre. Subjekti, gjatë gjithë fazave të zhvillimit të vetëvrasjes, me dashje apo pa dashje, lënë shënja verbale, apo materiale në botën e jashtme, të cilat janë të kapshme, të dallushme dhe të kuptueshme e në këtë mënyrë mbas tyre mund të konstatohet prirja për vetëvrasje. Në këro kushte është shumë më e lehtë mundësia për të ndërhyrë e parandaluar atë. Trajtime me interes janë edhe problemet që lidhjen me kuptimin e jetës dhe motivet për të jetuar, pikëpamjet filozofike, fetare, shkencore dhe popullore për jetën dhe vetëvrasjen, vështrimi historik i vetëvrasjeve dhe vetëvrasjet më të bujshme në shekuj, sektet fetare vetëvrasëse, shkaqet e vetëvrasjes dhe faktorët e rrethanat që ndikojnë në aktivizimin e tyre, raportet e vetëvrasjes me ligjin penal, dallimi i simulimit të vrasjes si vetëvrasjes, veçori të vetëvrasjes në grup moshat e të miturve, adoleshentëve dhe të rinjve etj, etj.



5. Cilat janë disa nga arësyet e treguesëve kaq të lartë të vetëvrasjeve?

Në rradhë të parë ato lidhen me shkaqet e vetëvrasjes, si dhe rrethanat e faktorët që i favorizojnë ato.Para se të flasim për to le të përmendim disa arësye që kanë të bëjnë me vlerësimin dhe instrumentet shtetërore e shoqërore të parandalimit të vetëvrasjes, të cilat kur nuk ekzistojnë apo nuk funksionojnë, ndikojnë në rritjen e treguesëve të këtij fenomeni.

Parandalimi i fenomenit të vetëvrasjes në Shqipëri, jo vetëm që nuk është ngritur në nivelin e një institucioni, por mungojnë edhe instrumentet më elementare të një parandalimi të orhanizuar. Vihet re një indiferencë e theksuar shtetërore dhe shoqërore përballë fenomenit të vetëvrasjes në rritje.

Në bazë të nenit 21 të Kushtetutës, jeta e personit mbrohet me ligj. Edhe jeta e individëve që vetëvriten apo tentojnë të vetëvriten konsiderohet jetë dhe si e tillë, duhet të mbrohet me ligj. Shqipëria është shumë larg zbatimit të këtij parimi kushtetues dhe akoma më larg nga qëndrimet bashkëkohore. Ç' tregon realiteti:

Pothuajse mungojnë prononcimet apo qëndrimet shtetërore të niveleve të larta për një vlerësim më human, ligjor dhe social të këtij fenomeni. Vetëvrasja nuk lexohet në asnjë nga prioritet qeveritare e në të njëjtën kohë edhe problemet e shëndetit mendor. Në analizën vjetore 2007 të Policisë së Shtetit, nuk u fol asnjë fjalë për këtë dukuri, megjithëse është dhe duhet të jetë objekt pune i saj. Ekziston një terr i vërtetë informativ i treguesve, rasteve dhe akteve të vetëvrasjeve. I vetmi burim ku mund të gjenden tregues të tillë është komunikata ditore e Ministrisë së Brendshme. Ky dokument tashmë në faqen e internetit të këtij institucioni, jo vetëm që publikohet shumë rrallë, por edhe në ato raste, vetëvrasjet nuk pasqyrohen. Mungojnë iniciativat shtetërore dhe shoqërore për parandalimin e këtij fenomen. Media vazhdon t'i përcjellë këto ngjarje kryesisht në formën e kronikave të zeza.

Parandalimi i vetëvrasjeve, në shumicën e rasteve është matësi kryesor i kujdesit dhe politikave qeveritare për shëndetin mendor të popullsisë. Në Britani gjatë viteve 90-të, si qeveria konservatore ashtu dhe ajo laburiste parashikuan në programet e tyre qeveritare reduktimin e rasteve të vetëvrasjeve, si qëllimin kryesor të përmirësimit të shëndetit mendor në nivel shoqëror. Në vitin 1998, reduktimi i vetëvrasjeve ishte një nga prioritet kryesore të Organizatës Botërore për Shëndetin.

Kurse në vendin tonë aspekte të tilla nuk janë parashikuar në asnjë program qeveritar. Në muajin maj 2005, u krijua një komision qeveritar për studimin e vetëvrasjeve. Nuk dihet në se ky komision funksionoi, në se përfundoi ky studim, por . muajt që pasuan, u shoqëruan me rritje të numrit të vetëvrasjeve. Edhe qeveria aktuale, nuk po tregon asnjë kujdes të veçantë për parandalimin e vetëvrasjeve. Ajo po i përcjell të gjitha rastet me një qetësi sublime dhe terr informativ. Dhe shoqëria shqiptare, siç ndodh rëndom, ashtu si për problemet madhore edhe për atë të vetëvrasjeve, s'ka se si të mos jetë tepër indiferente. Gjithashtu, ndikojnë negativisht në parandalimin e këtij fenomeni, edhe mungesa e një ligji për parandalimin e vetëvrasjeve, niveli jo i lartë profesional i Policisë dhe Prokurorisë për të dalluar simulimin e vrasjes si vetëvrasje, zbulimin dhe ndëshkimin e autorëve të shtytjes në vetëvrasje, apo shkaktimit të vetëvrasjes, si pasojë e një veprimtarie të mëparshme kriminale e sidomos marrëdhënieve seksuale me dhunë, mbas të cilave mund të ndodhë edhe vetëvrasja.



6. Si ta kuptojmë mungesën e strukturave të posaçme për parandalimin e vetëvrasjes.

Në të gjithë botën edhe në Shqipëri, për parandalimin e aksidenteve automobilistike funksionojnë struktura shtetërore të specializuara dhe investimet në këtë drejtim janë të konsiderueshme si në drejtim të infrastrukturës rrugore, sinjalistikës, trainimit, kontrollit etj. Për parandalimin e vdekjeve aksidentale ekzistojnë struktura të specializuara, të cilat veprojnë në bazë të një sistemi të tërë ligjor e nënligjor. Për parandalimin e vetëvrasjeve, që renditet ndër shkaqet kryesore të vdekshmërisë, nuk ekziston anjë strukturë shtetërore dhe shoqërore e specializuar dhe, nga ana tjetër, nuk rezulton të ketë një strategji kombëtare në këtë drejtim.Parandalimi i këtij fenomeni nuk mund të bëhet në mënyrë globale, indirekte dhe pa strategji e projekte.



7. Çfarë mund të përmbajë një ligj për parandalimin e vetëvrasjeve?

Janë të shumta problemet që mund të përmbajë një ligj i tillë. Bota ka praktika të hershme, por vendi ynë ka veçoritë e tij specifike. Si disa nga elementët më të rëndësishëm të këtij ligji mund të përmendim:

Ndalimi i të miturve dhe adoleshentëve të marrin pjesë në predikimet fetare pa praninë dhe përgjegjësinë e prindërve apo kujdestarëve,ndalimin e propagandës fetare dhe çdo propagande tjetër që nxit fenomenin e vetëvrasjes, ngritjen e një institucioni shtetëror për administrimin dhe parandalimin e këtij fenomeni, ngritja dhe mbështetja e qendrave jo qeveritare për edukimin dhe parandalimin e vetëvrasjeve, detyrimin shtetëror për evidencimin statistikor të vetëvrasjeve dhe tentativave për vetëvrasje, rehabilitimin e detyrueshëm të viktimave dhe personave që kanë pësuar impakt nga një akt i tillë; kurimin e posaçëm të personave depresive apo me sëmundje të tjerë të shëndetit mendor, zgjerimin e kuptimit ligjor të shtytjes në vetëvrasje, parashikimin si vepër penale më vete të bashkëpunimit në vetëvrasje, sigurimin e mjeteve me rrezik që mund të përdoren edhe si mjete vetëvrasjeje, fonde financiare për rininë shkollore, universitare, fshatare dhe qytetare, në drejtim të integritetit social etj.

Ligji amerikan i quajtur "Në kujtim të Garret Lee Smithit", përcakton fonde për qeveritë e shteteve dhe lokale në mënyrë që ato të përqendrohen tek shërbimet shëndetësore për problemet psikologjike dhe përpjekjet për parandalimin e vetëvrasjes nga të rinjtë. Gjithashtu ky ligj përfshin klauzola për të ndihmuar universitetet që të ngrenë shërbime për shëndetin mendor në qytetet studentore.

8. Ku janë nevojat e përmirësimi të ligjit penal?

Shkaktimi i vetëvrasjes është parashikuar si vepër penale në Kodin Penal të Republikës së Shqipërisë dhe në Kodin Penal Ushtarak.. Sipas nenit 99 të Kodit Penal, shkaktimi i vetëvrasjes ose i tentativës së vetëvrasjes të një personi, si rrjedhojë e trajtimit të keq sistematik ose nga sjellje të tjera sistematike që prekin rëndë dinjitetin, të kryera nga personi që e ka në vartësi materiale apo çfarëdolloj vartësie tjetër, dënohet me gjobë ose me burgim gjer në pesë vjet.

Këto ndryshime duhet të përfshijë jo vetëm shkaktimin e vetëvrasjes së një personi nga personi që e ka në vartësi materiale apo në çfarëdo lloj varësie tjetër, por edhe shkaktimin e vetëvrasjes nga rrethana të tjera: përfshirë propagandën vetëvrasëse e çfarë do lloji qoftë, indoktrinimin në moshat e reja etj. Njëkohësisht mund të rishikohen edhe sanksionet e këtij neni, duke u parashikuar dënime më të larta se 5 vjet.

Gjithashtu mund të zgjerohet kuptimi i vetëvrasjes si pasojë e një veprimtarie kriminale Në Kodin Penal të Republikës së Shqipërisë parashikohen disa vepra penale, (neni 100-103 ) ku vetëvrasja konsiderohet si pasojë e një veprimtarie tjetër kriminale dhe konkretisht e krimeve të marrëdhënieve seksuale. Mendoj se si rrethanë cilësuese në sanksionet e neneve 100-103 të Kodit Penal, krahas vetëvrasjes duhet shtuar edhe tentativa për vetëvrasje.

Ndërsa bashkëpunimi në vetëvrasje, nuk ekziston në Kodin Penal si vepër penale. Duhet të parashikohet si e tillë shtytja, detyrimi apo dhënia e ndihmës për vetëvrasje. Kjo vepër mund të jetë një nen më vete, ose një paragraf i nenit 99, shkaktimi i vetëvrasjes, ku sanksionet penale të jenë më tepër se 5 vjet heqie lirie.

Praktika penale botërore e ka të përcaktuar qartë përgjegjësinë penale të bashkëpunimit në vetëvrasje.



9. Cili është roli i Policisë së shtetit në parandalimin e vetëvrasjes?

Policia e Shtetit, ende nuk e ndjen si objekt pune parandalimin e vetëvrasjes. Është pikërisht ajo që e administron këtë vepër për të sqaruar shkaqet dhe rrethanat e kryerjes në kuadër të parandalimit të këtij fenomeni, si dhe për të: përjashtuar mundësinë e simulimit të një vrasje si vetëvrasje, për të vërtetuar ose përjashtuar pasojën e vetëvrasjes si rezultat i krimeve seksuale, zbuluar mjetet kriminale të kryerjes së aktit, mbajtja e të cilave përbën vepër penale, diferencuar autorët e shkaktimit të vetëvrasjes ku në praktikën e përditshme janë vërejtur edhe raste të tilla. Aktualisht mungon funksioni i specialistit për vetëvrasje, sistemi statistikor lë për të dëshiruar dhe i ndaluar jo vetëm për qytetarët, por edhe studiuesit, njohuritë ne programin mësimor për këtë fenomen, pothuajse mungojnë. Në këtë situatë, as që mund të flitet për parandalim të përgjithshëm, apo të posaçëm të vetëvrasjeve.